ΑΛΕΚΑ ΠΑΠΑΡΗΓΑ : Τα προβλήματα των νέων ζευγαριών έχουν βαθύτατα πολιτικό περιεχόμενο.

Σε εκδήλωση της ΝΕ Πειραιά του ΚΚΕ για τα νέα ζευγάρια μίλησε το πρωί της Κυριακής η ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Αλέκα Παπαρήγα, σε αίθουσα της ΠΕΜΕΝ. 

Σε όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης, στο χώρο λειτουργούσε παιδότοπος, για τα παιδιά των νέων ζευγαριών που παρακολούθησαν τη συζήτηση. Στην ομιλία της, η Αλέκα Παπαρήγα σημείωσε:

"Πρέπει να ομολογήσω ότι μόλις τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε στο Κόμμα και την ΚΝΕ ο προβληματισμός, για δραστηριότητα γύρω από τα προβλήματα των νέων ζευγαριών. Θα μου πείτε γιατί δεν το κάναμε νωρίτερα. Δεν το κάναμε. Κακώς. 

Επομένως, το τελευταίο διάστημα μπορώ να πω, και ιδιαίτερα τώρα με την κρίση, αναμφισβήτητα το θέμα συγκεντρώνει την προσοχή μας. 

Τώρα να σας πω και κάτι.

Ενας παράγοντας που ενδεχομένως μας δυσκόλεψε να δούμε το ζήτημα πιο έγκαιρα, δεν το λέω σαν δικαιολογία, είναι το γεγονός ότι, ας πούμε αυτό που λέμε νέα ζευγάρια - τι εννοούμε νέα ζευγάρια, τα ζευγάρια που αποφασίζουν να ζήσουν μόνα τους, το αγόρι και το κορίτσι, αποφασίζουν να κάνουν παιδί, επομένως να δημιουργήσουν όρους σταθερής ζωής, οικογένειας - ο μέσος όρος ηλικίας έχει ανέβει. Βλέπεις τώρα γυναίκες 38 - 40 χρόνων και αποκτούν το πρώτο τους παιδί. Οταν ήμουν εγώ στην ηλικία σας και τότε φυσικά υπήρχαν προβλήματα, αλλά το να κάνει κανείς γάμο στα 23 και στα 24 ήταν μια κανονική ηλικία για να κάνει παιδί. Δεν ήταν κάτι το περίεργο. Τώρα πάμε στα 35 και βάλε. Οταν λέω γάμο, δεν εννοώ την τελετουργική πράξη. Την απόφαση ένα ζευγάρι να ζήσει μαζί περισσότερο και να κάνει παιδί. Αυτό εννοώ. Δεν μας απασχολεί η τελετουργική πλευρά.

Και ενδεχομένως αυτό μας εμπόδισε, μια και οι νέοι άνθρωποι δεν έβαζαν τέτοια ζητήματα στις διεκδικήσεις τους, δεν ανέφεραν - και να το πω ακόμα και μέσα στις γραμμές της ΚΝΕ - αυτό το ζήτημα, δεν έμπαινε σοβαρό θέμα. Ετσι καθυστέρησε και από την πλευρά μας η συνειδητοποίηση, κακώς λέω. Αλλά τώρα είμαστε αποφασισμένοι, με τη βοήθεια των νέων, νέων ηλικιών, πριν ακόμα σκεφτούν να κάνουν οικογένεια, να ανοίξουν αυτό το θέμα γιατί είναι ένα εξαιρετικά κρίσιμο και εξαιρετικά σοβαρό και πιεστικό ζήτημα. Και εν πάση περιπτώσει, να καλύψουμε και την αργοπορία να ασχοληθεί το Κόμμα με αυτό το ζήτημα. Ενώ αιτήματα μεμονωμένα είχε για την οικογένεια, αυτό το θέμα, νέα ζευγάρια, δεν το είχαμε αναδείξει.

Τοποθετούμαι σε έναν παράγοντα που δεν θα τον αναλύσω πάρα πολύ, γιατί δεν είναι ίσως το κυρίως αντικείμενο, που σήμερα μας απασχολεί, αλλά θα ήταν άδικο να μην το τοποθετήσω. Δηλαδή, είναι γεγονός ότι από γενιά σε γενιά αρχίζει και μετατίθεται το όριο που κάποιος κάνει οικογένεια. Θα έλεγα ακόμα ως ένα βαθμό είναι και προοδευτικό φαινόμενο, είναι και αποτέλεσμα της εξέλιξης, είναι και πολιτιστικό φαινόμενο. Εμάς όμως μας απασχολεί όχι αυτή η πλευρά, αλλά η πλευρά εκείνη που ανάγεται σε κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά αίτια.

Τώρα γιατί το λέω αυτό. Κοιτάξτε, παλιά, ιδιαίτερα όταν η θέση της γυναίκας - και σήμερα είναι εξαιρετικά ανισότιμη - αλλά κυριαρχούσαν περισσότερες προκαταλήψεις, μια κοπέλα που τέλειωνε το γυμνάσιο δεν είχε άλλον προορισμό παρά να παντρευτεί. Να κάνει οικογένεια. Δεν υπήρχε άλλος προορισμός. Μάλιστα τότε, όταν γινόταν ένας γάμος και η κοπέλα αναγκαζόταν και στα χρόνια τα δικά μου να δουλέψει, αυτό ήταν ντροπή, αρνητικό στοιχείο. Ο άντρας έλεγε, μα δεν μπορώ να παντρευτώ και να έχω την γυναίκα μου, ας πούμε, να δουλεύει. Ο καλός γάμος ήταν η γυναίκα αμέσως να σταματούσε τη δουλειά. Επομένως ιδιαίτερα οι κοπέλες στα 18 χρόνια, αν δεν είχαν κάτι άλλο να κάνουν, να σπουδάσουν, να πάνε να δουλέψουν, έπρεπε να κάνουν ένα γάμο και να κάνουν ένα παιδί. Τότε δεν σπούδαζαν ίσως όσοι τέλειωναν το γυμνάσιο και τα αγόρια - τώρα λέω για τη δικιά μου τη γενιά πολλά χρόνια πίσω, πενήντα χρόνια πίσω και - τέλειωναν το στρατιωτικό, άντε αυτό. Αυτός ήταν ο στόχος.

Τα πράγματα άλλαξαν και λέω αυτό έχει και προοδευτική πλευρά. Ενα ζευγάρι για να κάνει γάμο, να κάνει ένα παιδί, πρέπει να προηγηθεί η επιλογή, η δοκιμασία του δεσμού, παλιά αρραβωνιαζόσουν τον Γενάρη και τον Μάη γινόταν ο γάμος. Τώρα και πολύ σωστά πρέπει να ζήσουν μαζί, να δοκιμάσουν ο ένας τον άλλον και δεν είναι όπως γινόταν παλιά, μόλις γνωρίσεις κάποιον ή κάποια αμέσως κάνεις και το γάμο. Υπάρχουν μια σειρά παράγοντες, το γεγονός ότι και για οικονομικούς λόγους βεβαίως πρέπει να δουλεύει το ζευγάρι, αλλά και γιατί κι η γυναίκα θέλει να δουλέψει ακόμα και αν, ξέρω εγώ, ο άντρας μπορεί να ζήσει την οικογένεια. Θέλει και πρέπει να δουλέψει. Η συμμετοχή στην κοινωνική δραστηριότητα, ο ελεύθερος χρόνος, πολιτιστικές αξιώσεις, όλα αυτά μεταφέρουν το μέσο όρο ζωής στο γάμο.

Εμπόδια στη δημιουργία οικογένειας

Βέβαια στις σοσιαλιστικές χώρες, πρέπει να σας πω, υπήρχε το αντίθετο φαινόμενο. Από φοιτητές ακόμα, κάναν γάμο. Από πολύ νωρίς. Γιατί ήταν δεδομένο. `Η φοιτάς ή έχεις δουλειά. Παροχή σε στέγη σου έδιναν, σε παιδικό σταθμό σου έδιναν, ήξερες ότι όταν πάρεις το πτυχίο θα πας να δουλέψεις, δηλαδή η δουλειά ήταν κανονισμένη που θα έχεις και επομένως έκαναν παιδιά από πολύ νωρίς. Συζητώντας τότε και με τα κομματικά και άλλα όργανα στις σοσιαλιστικές χώρες, το μόνο αρνητικό που έβλεπαν εκεί ήταν ότι σε πολλές περιπτώσεις λόγω των ευκολιών και των παροχών γίνονταν βιαστικοί γάμοι που δεν ήταν πάντα δοκιμασμένοι. Εν πάση περιπτώσει όμως οι γάμοι ήταν πολύ νωρίς και γίνονταν τότε γιατί υπήρχε ευχέρεια.

Ομως κοιτάξτε να δείτε την τελευταία 20ετία, 30ετία και ιδιαίτερα από εδώ και μπρος, δεν είναι τώρα η πρόοδος, ο πολιτιστικός παράγοντας, που μεταθέτει το όριο για να κάνει κάποιος οικογένεια. Ξαναλέω το πολιτιστικό το αφαιρούμε και ο καθένας έχει δικαίωμα επιλογής και να μην κάνει γάμο και να μην κάνει παιδί. Εμείς, όμως, ως Κόμμα και η ΚΝΕ είμαστε υποχρεωμένοι να ανοίξουμε το ζήτημα ότι παλεύουμε για μια κοινωνία, παλεύουμε και από τώρα για κάποιες κατακτήσεις, αν μπορέσουν να υπάρξουν, που ο οικονομικός παράγοντας, η ανεργία, να μην είναι αυτός ο παράγοντας που εμποδίζει κάποιους να κάνουν οικογένεια και να κάνουν παιδί.

Αυτό μας απασχολεί. Αν είναι θέμα προσωπικής επιλογής, θέλεις να έχει ελεύθερο χρόνο, θέλεις να κάνεις, αυτό είναι δικό σου θέμα. Γιατί ξέρουμε πάρα πολύ καλά και στις χώρες με τη μεγάλη φτώχεια γεννιούνται και τα περισσότερα παιδιά. Και αυτό δεν είναι προϊόν συνειδητής επιλογής. Το 'φερε ο Αλλάχ, το 'φερε ο πάπας, το 'φερε ο θεός, το έφερε η τύχη, αντισύλληψη δεν υπάρχει, οι ορίζοντες είναι σε 4 τοίχους και δεν είναι τοίχοι πάντα, είναι και ψάθες, είναι και λασπόσπιτα και γίνονται εκεί πολλά παιδιά. Ούτε αυτό θέλουμε. Να είναι αποτέλεσμα όχι επιλογής.

Εμείς, λοιπόν, παλεύουμε ακριβώς για να μπορούν οι νέοι άνθρωποι χωρίς οικονομική πίεση και άλλους

παράγοντες, να αποφασίζουν αν θα κάνουν δε θα κάνουν, αν θα κάνουν γάμο, αν θα χωρίσουν, αν θα ξανακάνουν καινούριο γάμο, να είναι προϊόν προσωπικής επιλογής του ζευγαριού και να μην είναι προϊόν εξωτερικών αναγκαστικών και κυρίως οικονομικών παραγόντων ή έλλειψης κοινωνικής υποδομής.

Επομένως, τα πράγματα γίνονται δραματικά. Ξέρετε πάρα πολύ καλά ότι έχουμε το φαινόμενο άνθρωποι 30 και 35 χρόνων να ζουν με τους γονείς τους. Να σας πω και κάτι που μπορεί να σας φανεί και λίγο περίεργο. Ανθρωποι που μπορεί να μην μπορούν να βρεθούν, γιατί δεν έχουν πού να πάνε. Και τέτοια φαινόμενα, δηλαδή. Δεν μπορούν να αποφασίσουν να ζήσουν μόνοι τους. Να νοικιάσουν ένα σπίτι και να ζήσουν. Γιατί αυτό είναι το φυσιολογικό. Είναι άλλο πράγμα και είναι καλό να έχεις στενή σχέση με την οικογένειά σου, αλλά αυτή η συμβίωση είναι άσχημη, και μάλιστα σε συνθήκες του αστικού κέντρου, σε ένα σπίτι όλοι μαζί. Και εδώ καθαρά παρεμβαίνουν οι οικονομικοί λόγοι. Οταν μέχρι τα 30 σου χρόνια δεν έχεις βρει δουλειά, δε θα σκεφτείς τώρα να κάνεις παιδί.

Επομένως ως Κόμμα και η ΚΝΕ πρέπει να ασχοληθούμε με αυτό το ζήτημα όχι μόνο ως περιγραφή, αλλά, αν θέλετε, πρέπει με την ευκαιρία να περιγράψουμε και αυτό το ζήτημα της ελευθερίας επιλογής στην οικογένεια που στον καπιταλισμό γίνεται ανελεύθερο, τις δυσκολίες για μία νέα οικογένεια να σταθεί στα πόδια της. Και αυτό δημιουργεί και κρίσεις και δυσκολίες σε μία οικογένεια που ξεκινά από καλές προϋποθέσεις, να μην μπορεί να σταθεί, να μη δημιουργείται και η κατάλληλη ατμόσφαιρα και εν πάση περιπτώσει το να κάνεις οικογένεια να θεωρείται ένα βάσανο και όχι μια αναγκαία, ας πούμε και ουσιαστική επιλογή στη ζωή σου.

Να μην περιγράψω άλλο τα πράγματα. Η ανεργία, η ανασφάλεια... Δεν λέω ότι ο καπιταλισμός ήταν καλύτερος όταν εγώ ήμουν στην ηλικία σας, αλλά πώς να σας πω, τότε υπήρχε μία λίγο - πολύ σταθερή δουλειά με πολύ χαμηλούς μισθούς. Αλλά εν πάση περιπτώσει έλεγες, ξεκινάω με την ελπίδα του αύριο. Σήμερα δεν ξέρεις ακόμα και αν βρεις μια καλή δουλειά, που δεν υπάρχει πια η καλή δουλειά, οι μισθοί είναι 500, 600 ευρώ κ.λπ., δεν ξέρεις τι θα γίνει σε 6 μήνες. Και τώρα βλέπετε και ο δημόσιος υπάλληλος που θεωρούνταν ότι είχε σταθερή δουλειά και παραπάνω έπαιρνε σχετικά από ό,τι ο εργάτης στη βιομηχανία ή ο εμποροϋπάλληλος, μέσα σε ένα χρόνο ανατράπηκε η ζωή όλων μας με τη μείωση των μισθών, με τις εφεδρείες, με τις απολύσεις. Αλλά να πούμε και μια άλλη πλευρά.

Σήμερα ο γονιός πρέπει να βοηθήσει. Και αν έχει ένα παιδί κάτι μπορεί να τσοντάρει, αν έχει δύο τι να πρωτοβοηθήσει. Και έτσι όπως φτάσανε οι συντάξεις ούτε οι γονείς, ούτε οι παππούδες και οι γιαγιάδες μπορούν να βοηθήσουν. Και ξαναλέω όταν ήμουν νέα λιγότερες γυναίκες αναζητούσαν δουλειά και οι γιαγιάδες μπορούσαν να κρατήσουν τα παιδιά. Σήμερα γιαγιάδες είναι και εργαζόμενες. `Η όταν παίρνεις τη σύνταξη στα 67 ύστερα από μία εντατική δουλειά και φτώχεια, δεν έχεις τα κουράγια. Δηλαδή έχουν αλλάξει ριζικά, σχεδόν ριζικά οι όροι ζωής.

Προβλέψαμε την κρίση

Και επομένως για τους νέους ανθρώπους, και για εσάς που μπορεί να λέτε τώρα ότι η οικογένεια είναι κάτι μακριά μου, το ΚΚΕ θέλει να συνειδητοποιεί ο κόσμος τα προβλήματα έγκαιρα και όχι μόνο όταν τα ζει. Και ιδιαίτερα ο Κομμουνιστής, ο Κνίτης. Και αυτή, αν θέλετε, είναι η διαφορά μας από όλους τους άλλους, ότι μπορούμε να βλέπουμε τα πράγματα μακριά, να βλέπουμε το αύριο. Ο κόσμος τα προβλήματά του τα ζει, δεν περιμένει να του τα πούμε εμείς. Του ήρθαν όμως απότομα, δεν ξέρει γιατί του ήρθανε και έχει πάθει αυτό το ταρακούνημα που άλλους τους έχει οδηγήσει σε μία αναδίπλωση φοβερή, σε μία απαισιοδοξία.

Τουλάχιστον εμείς, όχι μόνο δεν έχουμε χάσει την αισιοδοξία μας γιατί βεβαίως δεν τη χάνουμε ποτέ, γιατί ξέρουμε τη σημασία και τη δύναμη του αγώνα, αλλά επειδή ακριβώς ξέρουμε και τι φταίει, δεν έχουμε υπαρξιακά προβλήματα. Δεν βρίζουμε τους πάντες, ούτε μονόπλευρα να μεταφέρουμε τις ευθύνες στον κόσμο, ούτε εν πάση περιπτώσει να έχουμε μία γενική αγανάκτηση, ούτε να είμαστε σαστισμένοι. Ξέσπασε η οικονομική κρίση το 2008 και είμαστε ιδεολογικά και πολιτικά έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε.

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση

Μπορούμε από την πρώτη στιγμή να πούμε ότι είναι καπιταλιστική οικονομική κρίση. Καταρχήν, την είχαμε προβλέπει και 10 χρόνια πριν. Δεν μπορείς βέβαια να προβλέψεις την ημερομηνία που ξεσπάει η κρίση. Γιατί έχει να κάνει με μία σειρά παράγοντες. Δεν είναι θέμα ικανότητας αυτό. Ούτε οι αστοί δεν μπορούσαν να την προβλέψουν που ζούσαν τα πράγματα από μέσα. Ομως προβλέπαμε και είμαστε ιδεολογικά και πολιτικά προετοιμασμένοι να απαντήσουμε σε τέσσερα ζητήματα. Οτι είναι κρίση του καπιταλισμού, δεν έχει να κάνει με

αυτό που λέγανε τα "λαμόγια", τη διαφθορά, τον "καζινοκαπιταλισμό", ότι φταίει μόνο το τραπεζικό σύστημα, ότι καταναλώνουμε περισσότερα από ό,τι παράγουμε.

Και μπορούσαμε από την πρώτη στιγμή, το κυριότερο, να πούμε ότι το χρέος δεν το δημιούργησε ο λαός και γι' αυτό ο λαός δεν πρέπει να πληρώσει τίποτα. Γιατί αυτό έχει σημασία, αν πεις ότι έχεις κρίση χρέους η οποία προκλήθηκε από μία κακή διαχείριση των κυβερνώντων και από μία, ας πούμε, αδιαφορία του λαού, για την κατάσταση της οικονομίας, τότε πρέπει να παραδεχθείς ότι ο λαός πρέπει να σηκώσει ένα μέρος των βαρών. `Η να παλέψεις για άλλους διαχειριστές, για μία κυβέρνηση που ξέρει να διαχειρίζεται τα πράγματα και όχι αυτό που βάζουμε εμείς, ζήτημα λαϊκής εξουσίας.

Θέλω να πω ότι αυτό που μας ξεχωρίζει εμάς, είναι και στα γενικά ζητήματα, στη γενική γραμμή, στη στρατηγική που λέμε εμείς, αλλά και στα προβλήματα. Ξέρουμε τη φύση, ξέρουμε ποια είναι η αιτία, ποιο είναι το αποτέλεσμα, ποια είναι η παρενέργεια, ποια είναι η συνέπεια. Ας πούμε το χρέος, λέμε, είναι συνέπεια της καπιταλιστικής ανάπτυξης και της καπιταλιστικής κερδοφορίας, είναι αν θέλετε σύμπτωμα και δεν είναι η αιτία. `Η βλέπετε εξηγώντας τώρα γιατί παραδείγματος χάρη η οικογένεια φτιάχνεται πολύ αργά, γιατί η οικογένεια μένει με ένα παιδί, γιατί, αν θέλετε, εύκολα σπάνε οι δεσμοί της οικογένειας. Ευτυχώς τώρα δεν έχουμε την τυπική συμβίωση που υπήρχε παλιά. Ούτε ότι παλιά τα ζευγάρια ζούσαν αγαπημένα, αλλά ζούσαν εκεί, μπροστά στο θεό ορκιστήκαμε δεν χωρίζουμε, υπήρχε για τη γυναίκα ιδιαίτερα το οικονομικό πρόβλημα όταν δεν δούλευε που υπήρχαν δυσκολίες όταν έβγαζες το διαζύγιο.

Επομένως, όλα αυτά τα φαινόμενα τα οποία ζούμε στην οικογένεια μπορούμε να τα εξηγήσουμε. Καταρχήν ξαναλέω, μπορούμε να εξηγήσουμε το αντικειμενικά προοδευτικό στοιχείο, ότι δεν μπορεί να παντρεύονται στα 16 και τα 17, όχι ότι απαγορεύεται, αλλά το σωστό είναι να ζήσεις πιο ελεύθερα τη ζωή σου, να κάνεις την επιλογή σου να σπουδάσεις και όλα αυτά. Μπορούμε να την εξηγήσουμε με μια σειρά πολιτιστικά στοιχεία, αλλά και να δείξουμε το βάρος στον οικονομικό, τον ταξικό, τον πολιτικό παράγοντα που είναι σημαντικός.

Ο παράγοντας του ελεύθερου χρόνου

Με αυτή την έννοια, τα τελευταία χρόνια έχουμε επεξεργαστεί συγκεκριμένα αιτήματα και στόχους πάλης, τα οποία βέβαια θα τα διεκδικήσει συνολικά το εργατικό κίνημα, γιατί μέσα στο εργατικό κίνημα ανήκουν και τα παιδιά της εργατικής τάξης, ακόμα και αν δεν έχουν βρει δουλειά, αυτοί οι φτωχοί, ας πούμε μικροί επιχειρηματίες, τέλος πάντων, αυτά τα μικρομάγαζα που λέμε εμείς, ή ο φτωχός αγρότης. Ταυτόχρονα και οι νεολαιίστικες οργανώσεις πρέπει επίσης να ανοίγουν τέτοια ζητήματα και πάνω από όλα βεβαίως η ΚΝΕ.

Θέλω όμως να ξεκαθαρίσω το εξής πράγμα και χωρίς να το κρύβουμε από τη νεολαία. Εμείς δεν συναρτούμε τη βελτίωση της ζωής των εργαζομένων - και όταν δεν υπήρχε κρίση - με μόνο απλώς να υπάρχουν καλοί μισθοί, καλά μεροκάματα, που βέβαια στον καπιταλισμό ποτέ δεν ήταν, ακόμα και στην ευνοϊκή συγκυρία του καπιταλισμού δεν ήταν ικανά για να ζήσεις όπως έπρεπε, αλλά εν πάση περιπτώσει. Δεν μιλάμε μόνο απλώς για την οικογένεια να μπορεί να κάνει γάμο, να έχει παιδιά κλπ.

Παίρνουμε και έναν άλλο σημαντικό παράγοντα που έχει αξία και στις συνθήκες του καπιταλισμού και είχε αξία και στις συνθήκες του σοσιαλισμού: Ο ελεύθερος χρόνος για την οικογένεια. Τον οποίο εμείς, δεν το κρύβουμε, στις συνθήκες του καπιταλισμού θεωρούμε ότι αυτός ο ελεύθερος χρόνος πρέπει βεβαίως να αξιοποιείται για την μορφωτική, πολιτιστική ανάπτυξη της προσωπικότητας και του ζευγαριού, και για να συσφίγγονται οι οικογενειακές σχέσεις, γιατί αν δεν υπάρχει ελεύθερος χρόνος δεν συσφίγγονται, γυρνάς στο σπίτι και λες αμάν να του βάλω την πιπίλα να κοιμηθεί, να ολοκληρώσω τις δουλειές. Αλλά κυρίως για την συμμετοχή στη κοινωνική πάλη.

Και στις συνθήκες του σοσιαλισμού, ο ελεύθερος χρόνος, που σημαίνει λιγότερες ώρες δουλειάς, καλύτερο επίπεδο ζωής, κοινωνικές και άλλες εγκαταστάσεις, έχουν αξία για τον ελεύθερο χρόνο. Γιατί δίχως ελεύθερο χρόνο δεν μπορεί να υπάρχει αυτό που λέμε ένα κράτος εργατικό, όπου η εργατική τάξη, όχι απλώς συμμετέχει, ελέγχει, έχει τη δική της εξουσία και τα δικά της όργανα εξουσίας, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου δεν μπορεί να εξασφαλίσει στην εργατική τάξη να συμμετέχει. Αρα, θα είναι εργατικό κράτος μόνο από τα πάνω και όχι εργατικό κράτος σε κάθε παραγωγική μονάδα και να εξασφαλίζει τον έλεγχο, να ελέγχεται η εργατική εξουσία από την ίδια την εργατική τάξη, μια που δεν είναι εξουσία του Κόμματος, είναι εξουσία της εργατικής τάξης.

Επομένως εμείς διεκδικούμε μια σειρά μέτρα που λένε σταθερή δουλειά, όχι ελαστικές σχέσεις απασχόλησης και ακανόνιστα ωράρια, η οικογένεια πρέπει να έχει σταθερό και κανονικό ωράριο για να έχει μέσα στη μέρα ελεύθερο χρόνο και όχι ελεύθερο χρόνο από ανεργία ή γιατί δουλεύει 5 μήνες το χρόνο και τους άλλους δεν δουλεύει. `Η γιατί κάποια εποχή δουλεύει 15ωρα και μετά δουλεύει 3ωρα και χωρίς υπερωρίες κλπ.

Δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στις κοινωνικές εγκαταστάσεις που είναι παιδικοί σταθμοί, βρεφικοί παιδικοί σταθμοί, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Αν θέλετε στις συνθήκες του καπιταλισμού, στην Ελλάδα τώρα κάνουν την εμφάνισή τους, αυτό που λέμε μεγαλύτερες εγκαταστάσεις, μόνο που αυτές είναι καπιταλιστικές, πλυντηρίων κλπ. Γιατί εγκαταστάσεις κοινωνικές υπήρχαν στο σοσιαλισμό με οργανωμένα πλυντήρια. Αντί να πας ας πούμε να κάθεσαι να πλένεις μόνος σου τα ρούχα, τα πας σε μεγαλύτερες ας πούμε εγκαταστάσεις και κερδίζεις χρόνο.

Αυτό που υπήρχε στο σοσιαλισμό, που υπήρχε η τραπεζαρία και τρώγανε, μπορούσαν και το μεσημέρι και το βράδυ να φάνε, να πάρουν φαΐ και για το βράδυ στο σπίτι με πάρα πολύ μικρό κόστος. Βεβαίως, αν ήθελες έπαιρνες, αν ήθελες δεν έπαιρνες. Δηλαδή τέτοιες εγκαταστάσεις οι οποίες εξασφαλίζουν αυτό που λέμε, με βάση τον δήμο, την γειτονιά, ή τον τόπο δουλειάς, που σου εξασφαλίζουν ελεύθερο χρόνο. Να κάτσει η οικογένεια, στο κάτω κάτω, το απόγευμα να συζητήσει, αλλά να έχει και συμμετοχή στην πάλη.

Εγκαταστάσεις - παροχές δωρεάν για όλους

Ενώ όλα αυτά, από πλευράς τεχνολογίας, τεχνικής, είναι εύκολο να γίνουν, σε συνθήκες καπιταλισμού, στις αναπτυγμένες χώρες, όπου υπάρχουν τέτοιες εγκαταστάσεις, τις πληρώνεις - εμείς μιλάμε για δωρεάν ή με ένα συμβολικό ποσό - στην Ελλάδα αυτά δεν τα έχουν προχωρήσει. Και επίσης αυτές οι εγκαταστάσεις κυρίως αφορούν την οικογένεια όπου δουλεύουν και οι δύο ή που έχουν ένα πολύ χαμηλό εισόδημα για να είναι λίγα τα φύλαχτρα. Εμείς μιλάμε για παιδικούς σταθμούς και όλο το σύστημα αυτό που απευθύνεται σε όλες τις οικογένειες, επειδή μιλάμε για καπιταλισμό και στην Ελλάδα της κρίσης και των ανέργων.

Δηλαδή, αυτό που κάνουν τώρα, ότι άμα η γυναίκα είναι άνεργη δεν παίρνουν το παιδί γιατί θα το φυλάει η άνεργη, βεβαίως είναι μία εχθρική στάση και αντιεπιστημονική. Το παιδί, ακόμα και αν δεν δουλεύει η μητέρα του, ακόμα και από δική της επιλογή αν δεν δουλεύει, που σήμερα είναι ελάχιστες που δεν δουλεύουν από δική τους επιλογή, το παιδί πρέπει να έχει τη δυνατότητα να πάει στον βρεφικό, στον παιδικό σταθμό γιατί μέσα εκεί συντελείται η κοινωνικοποίηση, καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Φυσικά κάποια γυναίκα που δουλεύει από το πρωί μέχρι το βράδυ, θα έχει πρόβλημα από το πρωί μέχρι το βράδυ. Αλλά με ένα κανονικό ωράριο θα πας κάποιες ώρες το παιδί σου στον σταθμό. Είναι απαραίτητο και δεν μπορεί να υπάρχει φραγμός.

Αλλά αν θέλετε, ιδιαίτερα η άνεργη, η οποία αναζητεί συνέχεια δουλειά και η οποία δεν έχει και την ψυχολογία αυτή τώρα να ασχοληθεί, χωρίς να έχει να φάει, να δώσει στο παιδί της το τραγούδι, το χορό. Εν πάση περιπτώσει είναι άλλο πράγμα ο γονιός να είναι δίπλα στο παιδί και άλλο πράγμα να είναι ο αποκλειστικός παιδαγωγός του παιδιού. Αυτά δεν είναι σωστά πράγματα. Και σήμερα λοιπόν διεκδικούμε δουλειά, κοινωνικές εγκαταστάσεις δωρεάν. Και λέμε δωρεάν για τον εξής λόγο, δωρεάν για όλους, γιατί οι πλούσιοι δεν θα τα πήγαιναν ποτέ στους δωρεάν σταθμούς, θα πήγαιναν στους ιδιωτικούς σταθμούς κλπ.

Εμείς λέμε δωρεάν για όλους, γιατί αν αρχίσουν από ποιο όριο και μετά, από ποιο όριο θα είναι δωρεάν, θα πηγαίνουν στους απόκληρους εντελώς, στους εξαθλιωμένους. Στην ταξική κοινωνία για όλους δωρεάν. Και βεβαίως, με τις θέσεις μας, προσπαθούμε, παλεύουμε να καταργηθεί η εκμετάλλευση, ας φορολογήσουν τους πλούσιους με βάση το εισόδημα και τα περιουσιακά στοιχεία και να τους φορολογήσουν βαριά, αλλά η υγεία, η παιδεία πρέπει να είναι δωρεάν και ό,τι έχει σχέση με τη ζωή της οικογένειας. Και άμα βάλεις όρια, τα όρια θα τα μετακινούν όλο και πιο πολύ προς τα κάτω, όπως γίνεται.

Βεβαίως, στις συνθήκες της κρίσης το πισωγύρισμα είναι πάρα πολύ μεγάλο. Γι' αυτό επίσης προτείνουμε υψηλά επιδόματα ΟΑΕΔ, μέτρα υπεράσπισης των ανέργων, όχι μόνο αυτών που απολύονται, αλλά και για τους νέους ανθρώπους που δεν μπορούν να βρουν δουλειά βεβαίως. Εμείς προτείνουμε αυτό το ιδεατό για τον καπιταλισμό 1.120 κατώτατο επίδομα, τώρα δίνουν 400 και θα πάνε να το ρίξουν παρακάτω, γιατί ο ΟΑΕΔ δεν έχει λεφτά. Μιλάμε ακόμα μέχρι και για την δημιουργία μεγάλων κρατικών αποθηκών, το υπογραμμίζουμε αυτό, αποθηκών όπου θα μοιράζονται όχι ληγμένα τρόφιμα από φιλανθρωπίες, αλλά τρόφιμα κανονικά, που θα τα προμηθεύεται και θα τα πληρώνει το κράτος. Ακόμα και ρουχισμό κλπ. γιατί σε λίγα χρόνια θα έρθει και τέτοιο πρόβλημα ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά κάθε έξι μήνες τα ρούχα δεν τους πάνε.

Υποστηρίζουμε στο βαθμό που υπάρχουν δάνεια, είτε του νέου ζευγαριού, είτε των γονιών τους που συνήθως οι γονείς τώρα πληρώνουν τα δάνεια, να παγώσουν τα δάνεια για την κατοικία. Υποστηρίζουμε προγράμματα λαϊκής κατοικίας, λαϊκής στέγης για τα νέα ζευγάρια, σε κανονικές συνθήκες με ελάχιστο κόστος, σε συνθήκες που ζούμε σήμερα, δωρεάν. Βέβαια, ο ΟΕΚ για άλλα πράγματα ασχολείται. Ασχολείται με μπίζνες, ή τώρα όπως συζητάνε με την τρόικα να καταργήσουν και αυτή την εισφορά των εργοδοτών στον ΟΕΚ που σημαίνει λιγότερα, κακής κατασκευής και πιο ακριβά προγράμματα εργατικής κατοικίας. Και δεν μιλάμε μόνο για την εργατική τάξη, αλλά και τα άλλα λαϊκά στρώματα. Αν θυμάμαι καλά, διεκδικούμε 20 τέτοια αιτήματα.

Να μπει η νεολαία στον αγώνα

Ομως κοιτάξτε να δείτε. Βεβαίως διεκδικούμε και στη Βουλή, τα έχουμε φέρει και στο κίνημα, προωθούμε οι κομμουνιστές τέτοια αιτήματα. Αλλά πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής πράγμα: Ποιος θα διεκδικήσει αυτά τα αιτήματα. Ενα και δεύτερον σε συνθήκες κρίσης μπορείς να προβάλεις μόνο κάποια αιτήματα; Βεβαίως να προβάλεις. Και μάλιστα ένας κόσμος ο οποίος είναι μακριά από την κοινωνική, από την πολιτική δράση, το πρώτο που ενδιαφέρει είναι να πεις εσύ τι υποστηρίζεις γι' αυτό.

Αλλά εδώ υπάρχει το διπλό πρόβλημα. Σήμερα όπως έχουν πάει τα πράγματα, για να πετύχεις και το ελάχιστο, χρειάζονται πολλαπλάσιοι αγώνες και πολύ πιο μαζικοί από αυτούς που χρειάζονταν πριν 20, 30 και 40 χρόνια. Ο καπιταλισμός είναι σε άλλη φάση, πριν 30, 40 χρόνια έκανε κάποιες παραχωρήσεις κάτω από την πίεση των αγώνων και τις έκανε αυτές τις παραχωρήσεις είτε επειδή ορισμένες από αυτές τον διευκόλυναν να ανεβάσει την εκμετάλλευση, παραδείγματος χάρη το να ανέβει το μορφωτικό επίπεδο της εργατικής τάξης σήμαινε άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας και μεγαλύτερη κερδοφορία. `Η αναγκαζόταν να κάνει ορισμένες παραχωρήσεις εκεί που το κίνημα ήταν ισχυρό.

Και τότε, πριν 30 , 40 χρόνια υπήρχε η άμιλλα, ο ανταγωνισμός μάλλον από το σοσιαλιστικό σύστημα, όπου σε αυτά τα ζητήματα, σε κάποια άλλα μπορεί να υστερούσε στον καπιταλισμό, αλλά στα ουσιαστικά ζητήματα είχε μεγάλη υπεροχή και αναγκαζόταν για να κάνει και ορισμένες παραχωρήσεις για να ανακόψει όπως έλεγε την κομμουνιστική διείσδυση και την έλλειψη ας πούμε των ιδεών και των επιτευγμάτων του σοσιαλισμού. Σήμερα ο καπιταλισμός τέλειωσε. Ο,τι παραχωρήσεις έκανε, τώρα τα παίρνει όλα πίσω. Δεν χρειάζεται νομίζω μεγάλη ανάλυση γι' αυτό. Παίρνει στοιχειώδη πράγματα που είχαν κατακτηθεί, όχι τα τελευταία 30 χρόνια, που είχαν κατακτηθεί ορισμένα από αυτά και σαν θέσεις στις αρχές του 20ού αιώνα, που είχαν κατακτηθεί μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο.

Τι να ακούσει τώρα; Κοινωνικές εγκαταστάσεις για την οικογένεια για να μην ξοδεύεσαι στο πλυντήριο ξέρω 'γω ή σε μια σειρά άλλες δουλειές, ή φαγητό ας πούμε, σε δημόσια εστιατόρια για να φας και να πας στο σπίτι σου και να ασχολείσαι με το παιδί σου περισσότερο, να του δώσεις χρόνο ή να ασχολείσαι με την πάλη, όχι για να περάσει η ώρα αλλά γιατί αυτό είναι αναγκαίο;

Καταλαβαίνετε δηλαδή, ό,τι αιτήματα εμείς σαν Κόμμα να έχουμε, ή αν θέλετε και τα ταξικά σωματεία, αν δεν συμμετάσχει, και θα έλεγα εδώ η ίδια η νεολαία, οι νέοι άνθρωποι, δεν μπορεί να μιλάνε οι μαμάδες, οι γιαγιάδες, οι παππούδες μόνο γι' αυτά. Γιατί ο νέος που παλεύει, δεν παλεύει μόνο γι' αυτό που τρέχει σήμερα, αλλά παλεύει για το τι θα γίνει και μετά από πέντε χρόνια και μετά από δέκα χρόνια. Αν λοιπόν αυτά τα πράγματα δεν διεκδικηθούν μαζικά με ανεβασμένες μορφές πάλης, όσο γίνεται πιο προωθημένες και με μάζες, δηλαδή να μπουν καινούριες μάζες στον αγώνα, όχι αυτές που έχουν μπει μόνο τα τελευταία χρόνια, δεν υπάρχει ελπίδα όχι μόνο να κατακτήσεις κάτι, αλλά και διεκδικώντας κάτι, μπορεί λέω, είναι δυνατόν, δεν μπορείς να το προκαθορίσεις, να παρεμποδίσεις να γίνει και κάτι χειρότερο.

Και επομένως θα έλεγα πρώτο καθήκον του Κόμματος, της ΚΝΕ, των νεότερων ηλικιών που είναι δίπλα μας, κοντά μας, ή αν θέλετε, μας συμπαθούν χωρίς να συμφωνούν σε όλα με μας, πρέπει να συμβάλουμε νέοι άνθρωποι να μπουν στον αγώνα μαζικά και με διευρυμένη ατζέντα κινητοποιήσεων. Δηλαδή ας το πω καθαρά, δεν μπορεί ο φοιτητής να μην νοιάζεται πέρα από τη δουλειά, και για αυτό που λέμε διεκδικήσεις για την οικογένεια. Για να μην πω διεκδικήσεις και για την οικογένεια και της μαμάς και του μπαμπά και για τους συνταξιούχους. Γιατί και ο φοιτητής εξαρτάται από τη μάνα και τον πατέρα και όταν θα τελειώσει άμα δεν έχει δουλειά πάλι τσοντάρισμα από τη μάνα και τον πατέρα θα έχουμε.

Χωρίς μαζική αντίσταση θα πάρουν κι άλλα

Και αυτά τα θέματα πρέπει να ανοίξεις στη νεολαία. Ακούω τα άλλα κόμματα που λένε οι νέες τεχνολογίες. Βεβαίως. Ωραίες είναι και οι νέες τεχνολογίες, δε λέει κανείς, είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και για τους κομμουνιστές είναι το αντικειμενικά προοδευτικό στοιχείο, που μετατρέπεται σε εχθρό του λαού, λόγω της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και ιδιοποίησής του. Αλλά σήμερα, στο παιδί των 18, των 20 χρόνων πρέπει να ανοίξει και αυτή η προοπτική. Γιατί ξέρετε τι γίνεται; Υπάρχουν άνθρωποι στην πρώτη γραμμή του αγώνα και όταν έρθει η ώρα να κάνουν οικογένεια περνάνε στις μεσαίες γραμμές ή στο τέλος. Οχι γιατί είναι προδότες, όχι γιατί είναι δειλοί, αλλά γιατί απροετοίμαστοι έχουν να αντιμετωπίσουν ένα μεγάλο βάρος υπαρκτών προβλημάτων.

Επομένως, υπάρχει ζήτημα διεκδίκησης και εμείς θα λέγαμε όχι απλώς διεκδίκησης εναντίον των μονοπωλίων, αλλά αν θέλετε εδώ συγκρούεται καπιταλισμός - σοσιαλισμός. Και η νέα γενιά πρέπει να έχει ένα βαθύτερο νόημα στη σύγκρουση, γιατί η νέα γενιά πρέπει να βλέπει πιο μπροστά. Και ένα μεγάλο μέρος της νέας γενιάς ανήκει στην εργατική τάξη, ακόμα και από τα παιδιά των οικογενειών που ήταν σε μεσαία στρώματα με ένα καλό εισόδημα, μάλλον θα φύγουν από τις γραμμές των μεσαίων στρωμάτων όταν θα πάνε να αναζητήσουν δουλειά ή θα είναι άνεργα. Τι είναι ο άνεργος; Μισοπρολετάριος είναι, προλετάριος, τίποτα. Δεν έχει ούτε ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, αλλά δεν έχει ούτε δουλειά.

Επομένως πρέπει να ανοίξουν αυτά τα ζητήματα με αγώνες, με διεκδικήσεις. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Οι παιδικοί δεν παίρνουν όλα τα παιδιά; Καταλήψεις στους παιδικούς σταθμούς, καταλήψεις κτιρίων. Πώς το λένε, να επιβάλεις στους δημάρχους, να επιβάλεις στα συνδικάτα που δεν παλεύουν να λυθεί αυτό το ζήτημα. Δίχως και τέτοιες μορφές πάλης, σήμερα δεν μπορείς να κάνεις, δεν μπορείς κάτι να πετύχεις ή να ανακόψεις τα χειρότερα. Γιατί όταν δεν υπάρχει μαζική αντίσταση, θα πάρουν και άλλα.

Και το πιο ουσιαστικό είναι το εξής, ότι ο καθημερινός αγώνας, αν θέλετε ακόμα και ο πιο μαζικός, δεν φέρνει τα συνηθισμένα αποτελέσματα που είχαν μάθει οι πατεράδες σας τα προηγούμενα χρόνια. Σήμερα μπορεί να παλεύεις, να κάνεις και 20 απεργίες και να μην έχεις αποτέλεσμα. Γιατί; Γιατί το καπιταλιστικό σύστημα έχει πιάσει πάτο και στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη. Τι συμπέρασμα θα βγάλουμε; Θα βγάλουμε το συμπέρασμα ότι ο αγώνας δεν φέρνει αποτελέσματα;

Ο αγώνας που περιορίζεται σε πίεση για να παρθούν μέτρα, στην πραγματικότητα αναγνωρίζει τη σημερινή εξουσία, έστω και αν δεν το καταλαβαίνεις. Οταν περιορίζεις δηλαδή τον αγώνα και λες ζητάω από την κυβέρνηση Παπανδρέου, πριν Καραμανλή, Παπαδήμου σήμερα, ζητάω να πάρει αυτά τα μέτρα. Στην πραγματικότητα, χωρίς να το καταλαβαίνεις, αναγνωρίζεις ότι θα έχεις μια κυβέρνηση που θα εκπροσωπεί τα μονοπώλια, το μεγάλο κεφάλαιο και άρα δοκιμάζω τις δυνάμεις μου, κάνω καταλήψεις, κάνω έτσι, άλλοι σπάνε και μάρμαρα και τα πετάνε, άλλοι τα κάνουν προβοκατόρικα, άλλοι και από αθωότητα, αλλά δεν αμφισβητείς αυτή την κυβέρνηση.

'Η αν πεις ότι να γίνει μία κυβέρνηση των προοδευτικών δυνάμεων, των αριστερών δυνάμεων, να γίνουν εκλογές να μου λύσουν το πρόβλημα, στην πραγματικότητα τι αναγνωρίζεις; Αναγνωρίζεις το σύστημα, αναγνωρίζεις την εξουσία των μονοπωλίων, απλώς θέλεις να αλλάξει το πολιτικό τους προσωπικό. Αυτοί, δηλαδή, μιλάμε για τους απλούς εργάτες, τους αγνούς ανθρώπους, πώς να πω, ή τους φοβισμένους. Οταν φεύγεις από τη ΝΔ και ψηφίζεις ΠΑΣΟΚ, στην πραγματικότητα αλλάζεις το πολιτικό προσωπικό του κράτους. Η κυβέρνηση, οποιαδήποτε κυβέρνηση στον καπιταλισμό, είναι το πολιτικό προσωπικό της εξουσίας των μονοπωλίων, της εξουσίας του κεφαλαίου. Αλλάζεις το πολιτικό προσωπικό, όλα τα άλλα μένουν έτσι.

Σήμερα λοιπόν, είτε πεις κυβέρνηση συνεργασίας, ΝΔ, ΠΑΟΚ και ο βόρβορος αυτός, ο βούρκος που συνεργάζεται μαζί τους ο ΛΑ.Ο.Σ., είτε πεις κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ κεντροαριστερά, είτε πεις - τώρα έχει βγει και ο ΣΥΡΙΖΑ και προτείνει και κυβέρνηση των αριστερών δυνάμεων, το βρίσκει πανεύκολο, θα πάρουμε λέει 45% και θα κάνουμε κυβέρνηση. Είτε λοιπόν μέσα από την κάλπη βγει μία κυβέρνηση, ας μη βάλω εισαγωγικά στο αριστερών, δικαιώμά τους να χρησιμοποιούν τον όρο, αλλά "αριστερής, ριζοσπαστικής" λύσης σε εισαγωγικά, στην πραγματικότητα αναγνωρίζεις την εξουσία των μονοπωλίων και αλλάζεις το πολιτικό προσωπικό.

Και τι πιστεύεις; Οτι αυτό το πολιτικό προσωπικό τι θα κάνει; Θα κινηθεί στο δρόμο που επιβάλλουν τα μονοπώλια και βεβαίως και οι συμφωνίες στα πλαίσια της ΕΕ παλιότερες και πρόσφατες, από το ιδρυτικό της ΕΟΚ που έγινε μέχρι σήμερα. Διότι ό,τι και να αποφασίσει μια κυβέρνηση, όταν πάει να το εφαρμόσει στη ζωή, τα μονοπώλια κυριαρχούν. Λέει ο Τσίπρας, θα κάνουμε μια κυβέρνηση αριστερή. Τι θα κάνει αυτή; Ωραία, ας την πούμε "αριστερή", μη του χαλάσουμε το χατίρι. Τι θα πει την άλλη μέρα, επαναφέρω τις κλαδικές συμβάσεις, επαναφέρω το μεροκάματο και το μισθό στην περίοδο του 2008; Οι βιομήχανοι εδώ θα πουν κλείνουμε τις επιχειρήσεις, παίρνουμε τα κεφάλαιά μας και πάμε στο εξωτερικό. Πανεύκολο, γι' αυτούς.

Τι θα πει, καταργώ τις ελαστικές εργασιακές σχέσεις; Τι θα πει, ενισχύω το ΙΚΑ; Με τι θα το ενισχύσω το ΙΚΑ. Δεν θα έχει να πληρώσει τα τοκοχρεολύσια των δανείων; Θα τα έχει. Δεν θα έχει να ψηφίσει τη δανειακή σύμβαση; Επομένως, υπόσχεται φούμαρα. Σήμερα, λοιπόν, τα πράγματα έχουν έρθει έτσι όπου, πιο επιτακτικά και πιο φανερά κυρίως, γιατί επιτακτικά ήταν και πριν, πιο φανερά, ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι, μέσα από τα προβλήματα που έχουν, ανεργία, και θα επιμείνουμε, νέα ζευγάρια, οικογένεια, θα επιμείνουμε, είναι σημαντικό πεδίο δράσης και πάλης, γιατί ατομικά δε λύνεται το ζήτημα.

Περισσότερες ατομικές θυσίες στο συλλογικό αγώνα

Σήμερα πρέπει να ξεπεραστούν φόβοι, αν θέλετε και να γίνουν και περισσότερες ατομικές θυσίες, στα πλαίσια του συλλογικού αγώνα, στο δρόμο της ανατροπής της εξουσίας των μονοπωλίων. Συγκέντρωσης δυνάμεων με κορμό όχι οι προοδευτικοί πατριώτες, ημιπατριώτες, αυτό δε λέει, αλλά με κορμό τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, των φτωχών ας πούμε επιχειρηματιών και της φτωχής αγροτιάς. Εκεί χωράνε όλοι αντικειμενικά, σε αυτήν τη συμμαχία. Και εδώ δεν μπορείς να κρίνεις συμμαχία αριστερών. Τι αριστερών; Ο εργάτης που είναι ΝΔ ή που τώρα δεν ξέρει τι θέλει, ακόμα και αυτός που δεν ξέρει τι θέλει, δεν ανήκει αντικειμενικά μέσα σε αυτό το μέτωπο; Αντικειμενικά. Πρέπει να 'ρθει και με τη θέλησή του βεβαίως.

Αυτή, λοιπόν, η συμμαχία με πολιτικούς στόχους πρέπει να οδηγήσει στην ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων και στην εγκατάσταση να το πω έτσι, στην ανάδειξη της εργατικής λαϊκής εξουσίας. Τι είναι αυτή η εργατική λαϊκή εξουσία; Για μας είναι ο σοσιαλισμός. Βεβαίως, άλλοι άνθρωποι μπορούν να διαφωνούν στις απόψεις μας για το σοσιαλισμό, πώς θα γίνει το πέρασμα, πώς θα οικοδομηθεί, αλλά εμείς εδώ του λέμε καθαρά: Θέλεις μία κοινωνία όπου ό,τι υπάρχει σε αυτό τον τόπο και έχει παραχθεί, εργοστάσια, ό,τι έχει παραχθεί και έχει παραχθεί αρκετό πράγμα, ή υπάρχει στο χώμα, από φύση, ή στον αέρα ή στη θάλασσα ή κάτω από τη θάλασσα ή κάτω από τη γη, ορυκτός πλούτος, αυτός να ανακηρυχθεί λαϊκή περιουσία, να ανήκει στο λαό και οι επιχειρήσεις να ανήκουν σε όλο το λαό; Οσες υπάρχουν στην Ελλάδα, ελληνικές ξένες. Αυτό είναι ένα συγκεκριμένο. Ασε τώρα τι συμφωνείς, τι διαφωνείς με εμάς για το σοσιαλισμό.

Επομένως, όταν έχεις λαϊκή περιουσία, δεν αποφασίζει ο καθένας, όπως γίνεται τώρα, που ο κάθε επιχειρηματίας αποφασίζει πού θα επενδύσει και τι παραγωγή θα κάνει στην Ελλάδα. Αλλοι παράγουν αβέρτα, χωρίς καν να ξέρουν αν αυτά θα πουληθούν, ούτε τους ενδιαφέρει ποιες είναι οι ανθρώπινες ανάγκες. Σκεφτείτε πόσων ειδών αποσμητικά μασχάλης έχουμε, πόσων ειδών κολόνιες έχουμε, πόσων ειδών αφρόλουτρα έχουμε και πόσων ειδών σαμπουάν. Αμα δείτε διαφορές στις φίρμες, αυτές που αγοράζουμε εμείς... Τώρα δεν ξέρω τι αγοράζουν οι σταρ, μπορεί να αγοράζουν αφρόλουτρο που κάνει 200 ευρώ, δεν ξέρω. Αλλά εν πάση περιπτώσει, αν μου βρείτε διαφορές τρυπήστε μου τη μύτη.

Δηλαδή εργοστάσια που ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Στις διαφημίσεις. Πάρτε τα γιαούρτια. Τι διαφορές έχουν τα γιαούρτια; Εκανε ο ένας με φρούτα, έβαλε και ο άλλος φρούτα. Εβαλε ο ένας μέλι, με μαρμελάδα, η τάδε φίρμα πρώτη, έβαλε και η άλλη με μαρμελάδα. Βρείτε μου τώρα τις διαφορές. Σκοτώνονται μεταξύ τους. Κυριολεκτικά. Ξέρετε τι χρήματα σπαταλούνται στις διαφημίσεις τα οποία τα πληρώνουμε εμείς. Σιγά τώρα τι σημασία έχει. Δηλαδή αν είσαι σε μία κοινωνία που μία γαλακτοβιομηχανία κρατική, με παραρτήματα εγώ σας λέω, σε όλη την Ελλάδα, που κάνει διάφορα είδη γιαουρτιού, αγελαδινό ή μη αγελαδινό, με φρούτα ή χωρίς φρούτα; Γιατί δηλαδή πρέπει να έχεις 40 διαφορετικές που να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Επομένως, αυτό πρέπει να καταλάβει ο απλός άνθρωπος. Αλλο ο φόβος της ρήξης και της πάλης, αλλά τουλάχιστον να καταλάβει τι λέμε.

Κάνεις πανεθνικό σχεδιασμό. Στον πανεθνικό σχεδιασμό θα πάρεις υπόψη παλιά και νέα επαγγέλματα που χρειάζονται και θα εξασφαλίσεις αυτόν που είτε έχει τελειώσει το Λύκειο, είτε τα ΤΕΙ, είτε το Πανεπιστήμιο, πριν ορκιστεί - έτσι γίνονταν στις σοσιαλιστικές χώρες - πού θα βρει δουλειά. Γιατί έχω προγραμματίσει τις ανάγκες. Λέει, έχουμε υπερπληθωρισμό γιατρών. Πού το βγάζουν; Ενδεχομένως σε κάποιες ειδικότητες έχουμε υπερπληθωρισμό. Γιατροί Εργασίας είναι ελάχιστοι στην Ελλάδα. Εκεί θα πεις, θα συστήσεις στα παιδιά, δημιουργώ θέσεις για γιατρούς Εργασίας. Πρέπει να έχεις πολλούς γιατρούς Εργασίας.

'Η άλλες διάφορες ειδικότητες, που άλλες λείπουν, άλλες είναι υπερπληθωρισμός και ο καθένας πάει και σπουδάζει ανάλογα με την πρόβλεψη. Κάποτε ήταν όλοι γυναικολόγοι, γιατί είχε πολύ πράγμα ο γυναικολόγος, εκτρώσεις και τέτοια και στα ιατρεία λεφτά. Από εδώ από εκεί. Της μόδας είναι τώρα όλοι πάνε για ψυχίατροι και ψυχολόγοι. Λέει έχουμε υπερπληθωρισμό. Ε, βέβαια, στο τέλος θα θέλουμε ο καθένας από έναν ψυχίατρο. Οχι εμείς οι κομμουνιστές, βέβαια, αλλά εν πάση περιπτώσει.

Να ξεπεραστούν οι φόβοι

Επομένως, κάνεις εθνικό σχεδιασμό. Το κυριότερο: Οργανώνεις τον εργατικό έλεγχο κατά παραγωγική μονάδα. Θεωρείται η πιο δημοκρατική διαδικασία στον καπιταλισμό η εκλογική μάχη, οι βουλευτικές εκλογές, γιατί παίρνουν μέρος όλοι. Εμείς αλλιώς τις βλέπουμε. Λέει, εσείς δε θα κάνετε εκλογές. Γιατί δε θα κάνουμε εκλογές; Αυτά τα λέει ο Πάγκαλος με τον Καρατζαφέρη. Το εκλογικό σώμα θα ξεκινάει από κάθε παραγωγική μονάδα να βγάλει το βουλευτή του. Και επειδή δεν θα είναι όλοι σε παραγωγικές μονάδες, άλλος είναι συνταξιούχος, θα έχει τις οργανώσεις των συνταξιούχων, οι φοιτητές θα έχουν τις οργανώσεις των φοιτητών, γιατί όλοι δεν μπορούν να είναι σε παραγωγικές μονάδες.

Εκεί θα το δεις. Να βάλεις κάτω το κύτταρο. Βγάζεις τον αντιπρόσωπό σου σε μια ευρύτερη περιφέρεια, ο αντιπρόσωπος πάει στον κλάδο κλπ. Δηλαδή με ανακλητότητα από το κάθε σώμα. Σήμερα μπορείς να ανακαλέσεις ένα βουλευτή; Δεν μπορείς. Δηλαδή θα ανακαλεί τον εκπρόσωπό του. Σήμερα δεν μπορείς να ανακαλέσεις τους βουλευτές. Πρέπει να γίνουν εκλογές κάθε 4 χρόνια ή πρόωρα. Ενώ θα ανακαλείται είτε κεντρικώς, είτε τοπικώς, ανάλογα με τα προβλήματα. Ανάκληση του βουλευτή και μετά από 6 μήνες αν δεν ανταποκριθεί εν πάση περιπτώσει και το ρίξει πλάι.

Θα δουλεύουν οι βουλευτές, λέμε εμείς. Με εξαίρεση αυτούς που έχουν πανελλαδική χρέωση, δεν μπορεί να είσαι υπουργός και να δουλεύεις μέχρι το απόγευμα στη δουλειά σου, δε γίνεται. Αλλά όλοι οι άλλοι βουλευτές θα δουλεύουν μέχρι το μεσημέρι στη δουλειά. Γι' αυτό χρειάζεται ο ελεύθερος χρόνος, για να ασκεί τα καθήκοντά του, και ο ελεύθερος χρόνος να τον ελέγξουν.

Δεν έχουμε αυταπάτες ότι η συγκέντρωση δυνάμεων στην πάλη για την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων είναι μία δύσκολη υπόθεση. Για ποιους είναι δύσκολη υπόθεση; Για αυτούς που έχουν αυταπάτες ότι μπορεί ο κατήφορος να σταματήσει. Και αν βγούμε από τον κύκλο της κρίσης θα βγούμε με ακόμα μεγαλύτερη φτώχεια και ανεργία και θα ξαναχτυπήσει νέος κύκλος κρίσης, γιατί είναι παγκόσμιο το πρόβλημα, συν, μπορεί να έχεις, και είναι πολύ πιθανόν, πολεμικές αναμετρήσεις. Γιατί η βαθιά κρίση που δεν ελέγχεται από τους καπιταλιστές καταλήγει σε τοπικούς ή γενικότερους πολέμους.

Είναι, λοιπόν, δύσκολη η πάλη αυτή γι' αυτούς που πιστεύουν ότι κάπου θα σταματήσει ο πάτος. Θα υπάρχει πάτος και θα ξαναγυρίσουμε πίσω, όταν βγούμε από την κρίση. Δεν πρόκειται να ξαναγυρίσουμε. Τα μέτρα πάρθηκαν για μετά την κρίση. Σε αυτούς που βλέπουν, ας πούμε σου λέει αν κάνω μία απεργία και απολυθώ, τι θα γίνει; Μα οι μαζικές απολύσεις δεν έγιναν μόνο για τους απεργούς. Και αν θέλετε, όταν νεκρώνουν όλοι οι τόποι δουλειάς 100%, τι θα κάνουν θα απολύσουν όλους τους εργάτες; Αν ας πούμε δύο τρία εκατομμύρια, όχι δύο εκατομμύρια, ένα εκατομμύριο νοικοκυριά δεν πληρώσουν το χαράτσι της ΔΕΗ και το φόρο αλληλεγγύης, μπορούν να το κρατήσουν; Και δύο εκατομμύρια; Είναι θέμα και ποσότητας για να έχεις αποτελέσματα.

Επομένως, πρέπει να ξεπεράσεις κάποιους φόβους, γιατί αυτό που έρχεται μπροστά σου είναι πολύ χειρότερο από το φόβο που έχεις μη σου κόψουν το ρεύμα. Και πολύ περισσότερο που οι αντιδράσεις που υπήρχαν οδήγησαν ώστε μέχρι τώρα να μην έχει κοπεί ούτε σε ένα σπίτι το ρεύμα που δεν πλήρωσε το χαράτσι. Κόβονται σε αυτούς που έχουν πολλούς μήνες να πληρώσουν γιατί, είτε ήθελαν να απειθαρχήσουν είτε όχι, είχαν άδειες τις τσέπες. Και ήδη οι εργαζόμενοι της ΔΕΗ λένε δεν κόβουμε το ρεύμα και βγήκαν και όλοι οι εργολήπτες και λένε αυτές οι εταιρείες που κόβουν το ρεύμα δεν το κόβουμε. Και βλέπεις, λέει ένας κόσμος μα θα μείνω χωρίς φως. Κάτσε, έχεις, σου 'δωσε και 80 μέρες προθεσμία, δώσε τον αγώνα. Οταν ένα εργοστάσιο κλείνει 100% τι θα κάνει θα τους διώξει όλους;

Ο αγώνας θα προχωρήσει επιβάλλοντας ρήγματα

Αρα, θα μου πείτε, μια πρωτοπορία πρέπει να υπάρξει, δε γίνεται. Αμα δεν υπάρξει μια πρωτοπορία, πριν από όλα κομμουνιστές και όχι μόνο κομμουνιστές, τότε; Τι περιμένουν τώρα, να γίνουν οι εκλογές; Ξέρετε πώς θα γίνουν οι εκλογές; Με φοβερά διλήμματα. Αμα βγει που λέει ο Τσίπρας, δεν τα απαντάει αυτά, ενώ εμείς λέμε στο λαό οι εκλογές μπορούν, βεβαίως, τι να δώσουν: Να φύγει κόσμος και από τα δύο κόμματα, όχι προσωρινά, να απορρίψει και βασικές τους επιλογές. Να μην ψάχνει ένα άλλο "καλό" ΠΑΣΟΚ και μία άλλη "καλή" ΝΔ.

Δεύτερο, το μοναδικό ποιοτικό στοιχείο σήμερα που θα δείξει το ριζοσπαστισμό και την αποφασιστικότητα του κόσμου είναι η ενίσχυση του ΚΚΕ. Ολοι οι άλλοι, αν θέλετε, αυτά που λέει ο Τσίπρας, αριστερή κυβέρνηση κλπ., αφήστε πρώτα, πρώτα, όταν θα πάνε στις εκλογές με τέτοιους εκβιασμούς, δεν μπορεί να απαντήσει στους εκβιασμούς που θα τους κάνουν, ενώ εμείς μπορούμε να απαντήσουμε.

Αλλά το κυριότερο, ακόμα και αν έχεις μία αριστερούτσικη, προοδευτικούτσικη κυβέρνηση, θα δώσει ένα διάλειμμα στην αστική τάξη να ετοιμάσει νέα πολιτικά σχήματα για να διαδεχθούν. Διότι στο πεδίο της οικονομίας δεν θα μπορούν να κάνουν τίποτα. Και αν δεν μπορούν στο πεδίο της οικονομίας - γιατί δε θέλουν να κάνουν, όχι δεν μπορούν από αδυναμία - θα αποτύχουν, να μην πω θα προδώσουν, θα προδώσουν σε σχέση με αυτά που λένε.

Εμείς λέμε το εξής πράγμα: Ο αγώνας θα προχωρήσει επιβάλλοντας ρήγματα στο συσχετισμό δυνάμεων, στο πολιτικό σύστημα. Μακάρι σε ένα βράδυ να μπορούσε να γίνει η ανατροπή, βεβαίως όσο το κίνημα θα φουντώνει θα υπάρχει αντίπαλος που θα παρεμβαίνει και με το καρότο και με το μαστίγιο, αλλά έχεις να διαλέξεις ανάμεσα στις θυσίες της απραξίας, δηλαδή τις θυσίες που θα σου επιβάλουν οι κυβερνήσεις και εσύ θα είσαι άπραχτος και στις θυσίες ενός αγώνα που αναμφισβήτητα σου ανοίγει πόρτες και παράθυρα. Πολύ περισσότερο που αργά ή γρήγορα τέτοιες τάσεις θα εκφραστούν και σε όλη την Ευρώπη.

Στην Ελλάδα οι αγώνες που αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται είναι πιο ισχυροί σχετικά από όλες τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Δυστυχώς, δεν έχεις ένα αναπτυγμένο εργατικό κίνημα στη Γερμανία, τη Μεγάλη Βρετανία, στην Ιταλία ακόμα, ακόμα στη Γαλλία μπορεί να γίνονται κινητοποιήσεις, η κατεύθυνση είναι αδύναμη πολιτικά. Και εδώ δεν είναι άσχετο με το ότι δοκιμάστηκαν οι αναθεωρητικές μοντέρνες ιδέες, δοκιμάστηκαν και από τα κομμουνιστικά κόμματα και ούτε καν την ενδυνάμωσή τους που πίστευαν δεν έφεραν. Αντίθετα έφεραν την περιθωριοποίησή τους και κυρίως το τσάκισμα του κινήματος. Αν είχαμε τέτοια κινήματα ισχυρά στην Ευρώπη, θα είχαμε πιο γρήγορα αποτελέσματα. Το γεγονός όμως ότι δεν υπάρχουν ταυτόχρονα ισχυρά κινήματα σε όλη την Ευρώπη, δε σημαίνει ότι εμείς θα περιμένουμε πότε θα ξεκινήσει στη Γερμανία για να πάμε και εμείς. Αντίθετα κάθε βήμα που κάνει το κίνημα σε κάθε χώρα, συμβάλλει και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Ετσι κι αλλιώς, η διαδικασία διάσπασης της ΕΕ έχει ξεκινήσει και καλύτερα να παλεύουμε για την αποδέσμευση από την ΕΕ με όρους λαϊκής εξουσίας και με τον πλούτο στα χέρια του λαού, παρά να περιμένουμε να μας διώξουν από την ΕΕ. Τότε θα μας πατήσουν με ακόμα πιο βαριά μπότα. Θα σε έχουν διώξει τιμωρώντας σε και θα σε έχουν οδηγήσει σε ένα περιθώριο ακόμα μεγαλύτερο. Επομένως, με μικρομεταρρυθμίσεις δε γίνεται τίποτα, ούτε και οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι σήμερα εφικτές, έτσι όπως είμαστε σήμερα, έτσι όπως είναι ο καπιταλισμός.

Αναμέτρηση με προκαταλήψεις

Το ιδιαίτερο λοιπόν, αν θέλετε, για να κλείσω από εκεί που ξεκινήσαμε, το πεδίο δουλειά, προβλήματα νέων ζευγαριών και οικογένεια, έχει βαθύτατο πολιτικό περιεχόμενο και έχει σημασία οι νέοι άνθρωποι να αποχτήσουν όχι αίσθημα αδικίας, αλλά να αποχτήσουν διάθεση σύγκρουσης στο πεδίο αυτών των προβλημάτων. Τα νέα ζευγάρια που είναι στον αγώνα έχουν περισσότερες προϋποθέσεις να δημιουργήσουν αμυντικά ανακλαστικά απέναντι σε όλα τα μηνύματα διαφθοράς και σήψης που διαδίδει η αστική τάξη και οι σύμμαχοί της.

Μπορεί εμείς οι κομμουνιστές και οι ΚΝίτες να διαθέτουμε λιγότερο χρόνο για τα παιδιά μας, γιατί πρέπει να διαθέσουμε χρόνο για το Κόμμα, το κίνημα κλπ., αλλά μπορούμε να διαθέσουμε ποιοτικό χρόνο καλύτερο με το παράδειγμά μας, αλλά εν πάση περιπτώσει είπαμε ότι μια πρωτοπορία πρέπει να ζοριστεί περισσότερο. Πρέπει και τα νέα ζευγάρια να συνεργάζονται καλύτερα μεταξύ τους για την ανατροφή των παιδιών, τα νέα ζευγάρια, οι κομμουνιστές, οι ΚΝίτες. Και πρέπει και το Κόμμα και η ΚΝΕ, δεν το έχομε κάνει ακόμα, πέσαμε και πάνω στην κρίση, πρέπει να αναπτύξουμε μορφές αλληλεγγύης μεταξύ μας και με τα νέα ζευγάρια που είναι γύρω μας, για να υπάρχει ελεύθερος, έστω λίγος χρόνος στον αγώνα.

Δεν είμαστε φιλάνθρωποι οι κομμουνιστές, είμαστε ευαίσθητοι, άλλο φιλανθρωπία, άλλο ευαισθησία, και πρέπει να βρούμε τρόπους να κρατάμε και τα παιδιά των μελών της ΚΝΕ, των φίλων, για να πάνε στη συνέλευση ενός σωματείου, να κάνουμε τέτοιες ομάδες αλληλεγγύης. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με τις φιλανθρωπίες που βλέπουμε στην τηλεόραση και την υποκατάσταση του αγώνα με φιλανθρωπίες. Δεν το έχουμε κάνει σαν Κόμμα και δεν πρέπει να υποχωρήσει το αίσθημα αλληλεγγύης από εμάς τους κομμουνιστές. Το ότι βλέπουμε ταξικά τα ζητήματα και συλλογικά, δε σημαίνει ότι χάνεται από το μυαλό μας ο κάθε άνθρωπος ως μέρος ενός συνόλου.

Και λίγο μπορεί να έχουμε κάνει και πίσω, γιατί και εμείς οι κομμουνιστές πού και πού μολυνόμαστε από κάτι τέτοια. Και ιδιαίτερα η ΚΝΕ πρέπει να αναπτύξει στις πολύ νεότερες ηλικίες αυτό το αίσθημα. Παντρεύεται μία Κνίτισσα ένας Κνίτης κάνει παιδί, πρέπει να νοιαζόμαστε πού θα αφήσει το παιδί του. Ετσι είναι. Να βοηθήσουμε να ξεπεράσουν δυσκολίες.

Θα πω και ένα παράδειγμα. Προχτές που πήγα στην "Πίνδο" στο εργοστάσιο, το κτηνοτροφείο, εκεί μπήκε το ΠΑΜΕ, πέταξε έξω τους διευθυντές στην τελευταία απεργία και είπε στους εργαζόμενους κάντε γενική συνέλευση και αποφασίστε ό,τι θέλετε. Γυναίκες αποφασίζουν όλες απεργία, πρώτη φορά. Και βγαίνουν όλες οι γυναίκες με υψωμένη τη γροθιά και κατεβαίνουν όλες στην απεργία. Βέβαια το τι ακολούθησε δε λέγεται. Πάω εγώ προχτές, δεν μίλαγε καμία. Πριν δύο μέρες βγήκαν με τη γροθιά. Φοβόντουσαν γιατί ήταν από πάνω η εργοδοσία. Τσίγκλαγα, τσίγκλαγα, βρε παιδιά, πείτε κάτι. Σηκώνεται μία γυναίκα - θα ήταν πάνω από 50 ετών - και λέει, "κ. Παπαρήγα εγώ απήργησα και καλά κάνατε και ήρθατε να μας βοηθήσετε να απεργήσουμε. Οταν γύρισα σπίτι - και το είπε μπροστά σε 50 εργαζόμενες, βάλτε και κουστωδίες που ήταν αριστερά και δεξιά της εργοδοσίας, θα είμαστε 80 άτομα - με έσπασε ο άντρας μου στο ξύλο γιατί απήργησα, με έκανε τόπι, μου λέει. Ποιος θα με βοηθήσει;".

Μη σας κάνει εντύπωση. Και δεν ντράπηκε. Μου είπαν ότι είναι από τις πιο αγωνίστριες. Το είπε μπροστά, δύσκολο, δεν είναι και στο κέντρο της Αθήνας. Εγώ δεν κατάλαβα, στην αρχή νόμιζα ότι την έδειρε κάποιος από το εργοστάσιο. "Ο άντρας μου - μου λέει - μόλις πήγα στη συγκέντρωση και γύρισα και του είπα πως απήργησα". Καταλαβαίνετε λοιπόν τώρα και τα νέα ζευγάρια, μη νομίζετε, μοντέρνα μοντέρνα τα κορίτσια και τα αγόρια. Στο βάθος υπάρχουν στον πολύ τον κόσμο. Να η αλληλεγγύη. Τα 'χασα, βέβαια απάντησα. Η γυναίκα αυτή θέλει στήριξη, έπρεπε να γυρίσουν μαζί της οι συναδέλφισσές της, άλλοι και να μιλήσουν στον άντρα της. Ούτε να τον αποπάρουν, να του μιλήσουν. Μου λέει "θα το αντέξω". Τέσσερις μήνες απλήρωτες είναι όλες αυτές. Σου λέει τι να πρωτοφοβηθώ.

Επομένως, μην πείτε είμαστε νέοι, δεν έχουμε προκαταλήψεις. Οταν θα φτιάξετε οικογένεια, τότε θα δείτε πώς οι προκαταλήψεις του περίγυρου διεισδύουν και σε μας. Βεβαίως Κόμμα και ΚΝΕ παλεύουμε, βεβαίως άνθρωποι είμαστε, έχουμε και τα κουσούρια μας, αλλά μπείτε μπροστά και σε αυτό το θέμα, με τα νέα ζευγάρια. Και ας μην έχετε εσείς που είσαστε εδώ ακόμα οικογένεια. Εχετε δικαίωμα να φτιάξετε και να νιώσετε τη χαρά της οικογένειας, της πατρότητας και της μητρότητας και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Οι κομμουνιστές και στην παρανομία γεννάγανε, όσοι δεν ήταν στις φυλακές».