Ο πνευματικός πολιτισμός κάθε κοινωνίας αποτελεί ένα πολύπλοκο σύμπλεγμα ποικιλόμορφων και διαφορετικών στοιχείων. Περιλαμβάνει ένα σύνολο πληροφοριών, ένα σύστημα γνώσεων για τη φύση, την κοινωνία και τον άνθρωπο. Μέσα του (στο πλαίσιό του, σ.τ.μ.) εντάσσονται οι παραστάσεις περί του ωραίου, οι αισθητικές αξίες, οι ηθικοί κανόνες, οι βασικές αρχές της κοσμοθεωρίας. Τα ξεχωριστά στοιχεία του πνευματικού πολιτισμού δε λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, ούτε έχουν το ίδιο ειδικό βάρος στη μία ή στην άλλη συγκεκριμένη κοινωνικο-ιστορική κατάσταση. Εξετάζοντας το ζήτημα ιστορικά, μπορεί να βγει το συμπέρασμα ότι σε διαφορετικές εποχές, κάποια απ' όλες τις πλευρές του πολιτισμού βρισκόταν στο προσκήνιο και κυριαρχούσε. Ετσι η κυρίαρχη συνδετική μορφή του αρχαίου κόσμου ήταν ο αισθητικός, καλλιτεχνικός πολιτισμός με το ιδεώδες του φυσικά και ηθικά ωραίου ανθρώπου, με την επιδίωξή του, στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική, να ενσαρκώσει την τέλεια ομορφιά, με την προσπάθειά του να δημιουργήσει, στη βάση του ακτινοβόλου μύθου, την επική και λυρική ποίηση, την κοσμοαντίληψη.
Ο Καρλ Μαρξ με την αντικειμενική καθαρότητα σκέψης και το ανελέητο της ανάλυσης που τον χαρακτήριζε, έδειξε για ποιο λόγο το αρχαίο πρότυπο όφειλε να καταρρεύσει. Εξετάζοντας τους νόμους του πληθυσμού, σημείωνε ότι για την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, σημαντικότατο στοιχείο του κοινωνικού συστήματος ήταν ο περιορισμός του αριθμού του πληθυσμού (η διατήρηση του πληθυσμού εντός ορισμένων ορίων, σ.τ.μ.). Η επιδίωξη να διατηρήσουν αυτά τα όρια προκάλεσε μια ατελείωτη μετανάστευση, συνεχή κύματα αποικιστών. «Ομως γιατί ήταν έτσι τα πράγματα; - αναρωτήθηκε ο Μαρξ. - Γιατί σε αυτά τα κράτη ήταν τελείως άγνωστη η χρήση της επιστήμης στον τομέα της υλικής παραγωγής. Για να διατηρήσουν τον πολιτισμό τους, οι πολίτες τους θα έπρεπε να μείνουν ολιγάριθμοι. Στην αντίθετη περίπτωση, τους απειλούσε η υποταγή στο ζυγό της εξαντλητικής φυσικής εργασίας, η οποία μετέτρεπε τον ελεύθερο τότε πολίτη δε δούλο».
