ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση 1929 – 1933
Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση 1929 – 1933 συγκλόνισε συθέμελα ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα και τίναξε στον αέρα όλες τις θεωρίες περί μόνιμης σταθεροποίησης που είχαν γνωρίσει μεγάλη διάδοση από αστούς και σοσιαλδημοκράτες το προηγούμενο διάστημα. Η κρίση ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο.
Η βορειοαμερικανική οικονομία γνώρισε τεράστιες καταστροφές (χρεοκοπία επιχειρήσεων, τραπεζών, τεράστια ανεργία που έπληξε περί τα 17 εκατομμύρια εργαζόμενους, πείνα, εξαθλίωση κ.ο.κ.)1.
Ομως, γιατί η κρίση ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, από την πιο ισχυρή, εκείνη την περίοδο, καπιταλιστική οικονομία στον κόσμο;
Οπως έχουμε ήδη αναφέρει, η αμερικανική οικονομία ήταν η πιο συμβατή με τις απαιτήσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης σε συνθήκες του ιμπεριαλισμού, γιατί στηριζόταν στην πολιτική των «ανοιχτών θυρών», δηλαδή στην ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και των εμπορευμάτων. Εντούτοις, συναντούσε τεράστια εμπόδια στην ανάπτυξή της, λόγω της ύπαρξης του αποικιοκρατικού συστήματος που στερούσε από το αμερικανικό κεφάλαιο τεράστιες αγορές, πλουτοπαραγωγικές πηγές και φθηνό εργατικό δυναμικό. Η κρίση, λοιπόν, χτύπησε πρώτα την πόρτα των ΗΠΑ, γιατί εκεί η κεφαλαιοκρατική συσσώρευση έφτασε σε τέτοιο σημείο ανάπτυξης που δεν ήταν δυνατόν να την απορροφήσει η αμερικανική αγορά και ο υπόλοιπος κόσμος, στον οποίο το αμερικανικό κεφάλαιο μπορούσε να κινηθεί με κάποια σχετική ελευθερία. Δεν είναι, επίσης, τυχαίο που η δεύτερη χώρα που επλήγη περισσότερο από την κρίση, μετά τις ΗΠΑ, είναι η ανερχόμενη Γερμανία. Μια χώρα που λόγω της ανόρθωσης της οικονομίας της παρουσιάζει επίσης μεγάλους ρυθμούς κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, που όμως η απορρόφηση αυτής της συσσώρευσης από την παγκόσμια οικονομία σκοντάφτει πάνω στα εμπόδια του αποικιοκρατικού συστήματος.
Αυστριακοί ψάχνουν στα σκουπίδια για να βρουν κάτι φαγώσιμο. Την ίδια εποχή το σιτάρι σάπιζε στα χωράφια αθέριστο
Η εικόνα της κρίσης στις κύριες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις
Σημαντική, αλλά και ταυτόχρονα ενδεικτική, είναι η εικόνα που παρουσιάζουν στο διάστημα της κρίσης τα τέσσερα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κράτη όσον αφορά στους τομείς της παραγωγής και της απασχόλησης. Ο δείκτης της βιομηχανικής παραγωγής (1929 = 100) ήταν το 1932 στην Αγγλία – 83, στη Γαλλία – 72, στις ΗΠΑ – 54 και στη Γερμανία – 53. Το 1938 στη Γαλλία ανέβηκε μόνο στο 76 και στις ΗΠΑ έως το 72. Η ανεργία τραντάζει όλες τις κεφαλαιοκρατικές χώρες και παίρνει καταστροφικές διαστάσεις. Το 1932 στην Αγγλία υπήρχαν 3,5 εκατομμύρια άνεργοι, στη Γερμανία 8 εκατομμύρια και στις ΗΠΑ 17 περίπου εκατομμύρια2.
Η κρίση αποδιάρθρωσε το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, οδήγησε σε χρεοκοπία τους θεσμούς του, όξυνε τις αντιθέσεις ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες, ενώ το ξεπέρασμά της σηματοδοτεί το πέρασμα σε πρωτόγνωρες μορφές αντίδρασης. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, οι αστικές τάξεις σκληραίνουν τη στάση τους απέναντι στο προλεταριάτο, με την τρομοκρατία και την ανοιχτή υποστήριξη του φασισμού, μέσω του οποίου επιδιώκουν την ενίσχυση της θέσης τους. Ταυτόχρονα, το κυνηγητό των εξοπλισμών παίρνει νέες διαστάσεις, ενώ η οικονομία στρατιωτικοποιείται. Η στρατιωτικοποίηση της οικονομίας είναι ιδιαίτερα εμφανή ως τάση για την αντιμετώπιση της κρίσης στη Γερμανία και την Ιαπωνία και υποδηλώνει ότι το θέμα του ξαναμοιράσματος και της αναδιοργάνωσης του κόσμου σε νέα βάση μπαίνει επί τάπητος.
Οι κομμουνιστές είχαν δει πολύ έγκαιρα – πριν ακόμη ξεσπάσει η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση – πού πήγαιναν τα πράγματα. Το 1927 ο Στάλιν έγραφε μεταξύ άλλων: «Πάλιωσε κιόλας το ξαναμοίρασμα του κόσμου και των σφαιρών επιρροής που έγινε με τον τελευταίο ιμπεριαλιστικό πόλεμο… Η πρωτοφανής αύξηση των εξοπλισμών, ο γενικός προσανατολισμός των αστικών κυβερνήσεων σε φασιστικές μεθόδους διακυβέρνησης, η σταυροφορία ενάντια στους κομμουνιστές, η λυσσασμένη καμπάνια ενάντια στην ΕΣΣΔ, η ανοιχτή επέμβαση στην Κίνα, όλα αυτά είναι διάφορες πλευρές του ιδίου φαινομένου, της προετοιμασίας ενός νέου πολέμου για το ξαναμοίρασμα του κόσμου»3.
Ιμπεριαλισμός και δημοκρατία: Μια επισήμανση του Λένιν
Τα πράγματα είχαν ακριβώς έτσι, κι ακόμη χειρότερα, με το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Ο καπιταλισμός οδηγούνταν στην κυριαρχία της αντίδρασης σε όλη τη γραμμή, σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικοπολιτικής ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο και σε κάθε χώρα χωριστά. Η άρνηση, για παράδειγμα, ακόμη και αυτής της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας είχε γνωρίσει εκπληκτική διάδοση τη δεκαετία του ’30 σε ολόκληρο τον κόσμο. Ενδεικτικό του κλίματος, για παράδειγμα, είναι ένα άρθρο του κορυφαίου Βρετανού αστού πολιτικού Λόιδ Τζορτζ, ο οποίος έλεγε μεταξύ άλλων: «Ο σεβασμός τον οποίον άλλοτε έτρεφεν ο λαός προς το κοινοβούλιον αντικατεστάθη από ένα αίσθημα αδιαφορίας και δυσφορίας. Κάτι νοσηρόν υπάρχει εις την σημερινήν λειτουργίαν του κοινοβουλευτισμού»4.
Πώς, όμως, μπορούσε να τίθεται το ζήτημα από τη σκοπιά των μαρξιστών; Μόνον μ’ έναν τρόπο, τον οποίο ο Λένιν είχε υποδείξει όταν μέσα στην καρδιά του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου έγραφε5: «Ο καπιταλισμός γενικά και ο ιμπεριαλισμός ειδικότερα μετατρέπει τη δημοκρατία σε αυταπάτη. Ταυτόχρονα, όμως, ο καπιταλισμός γεννάει δημοκρατικές τάσεις στις μάζες, δημιουργεί δημοκρατικούς θεσμούς, οξύνει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό, που αρνείται τη δημοκρατία και στις μάζες που τείνουν προς τη δημοκρατία. Ο καπιταλισμός και ο ιμπεριαλισμός δεν είναι δυνατό να ανατραπούν με κανενός είδους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς, ακόμη και με τους πιο ” ιδανικούς”, αλλά μόνο με μια οικονομική ανατροπή. Το προλεταριάτο, όμως, που δε διαπαιδαγωγείται στην πάλη για τη δημοκρατία, δεν είναι ικανό να πραγματοποιήσει την οικονομική ανατροπή».
Η πάλη κατά του φασισμού ήταν μια τέτοια μορφή πάλης, όχι στενή και περιορισμένη μάχη για αστική δημοκρατία, αλλά πλατιά μάχη για ολοκληρωμένη πραγματική λαϊκή δημοκρατία.
1. Ν. Ψυρούκη: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, σελ. 58, Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, στο ίδιο, σελ. 251- 257.
2. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 1ος, σελ. 14.
3. Ι. Στάλιν: «Απαντα», εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, τόμος 9ος, σελ. 363 – 364
4. Σεραφείμ Μάξιμου: «Κοινοβούλιο ή δικτατορία;», εκδόσεις «Στοχαστής», σελ. 152.
5. Λένιν: «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 30, σελ. 71.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου