Για την επιχειρηματικότητα στα πανεπιστήμια.

Η ψήφιση του νέου νόμου - πλαισίου, τον Αύγουστο, από τα δύο αστικά κόμματα ΠΑΣΟΚ - ΝΔ και τους συμπλέοντές τους ΛΑ.Ο.Σ. - ΔΗΜ.ΑΡ., αποτελεί τομή στην προώθηση του πανεπιστημίου - επιχείρηση. Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στα ΑΕΙ είναι διακηρυγμένος στόχος ήδη από τη Συνθήκη της Μπολόνια και αποσκοπεί στην πιο οργανική πρόσδεση της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη στρατηγική του κεφαλαίου για την αύξηση της κερδοφορίας και ανταγωνιστικότητάς του. Πατάει στην αντικειμενική σχέση Παιδείας και (καπιταλιστικής) οικονομίας, στο έδαφος μάλιστα της οικονομικής κρίσης, όπου η σφοδρότητα της επίθεσης κατά των λαϊκών δικαιωμάτων είναι ζωτικός όρος ύπαρξης για τους κεφαλαιοκράτες.

Πιο κοντά στα μονοπώλια - πιο μακριά από το λαό...

Με βάση τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής¹, η επιχειρηματικότητα «αναφέρεται στη δυνατότητα ενός ατόμου να μετατρέψει τις ιδέες του σε επιχειρηματική δραστηριότητα... 

Το επιχειρηματικό πνεύμα πρέπει να υποστηρίζει τον καθένα στην καθημερινή του ζωή, στο σπίτι του, αλλά και στην κοινωνία. Ετσι, μπορεί και καθιστά τους υπαλλήλους ενήμερους για το πλαίσιο της εργασίας τους και ικανότερους να επωφεληθούν των ευκαιριών, και παρέχει τα θεμέλια για την κοινωνική ή εμπορική δραστηριότητα των επιχειρηματιών». Χαρακτηριστική επίσης για το περιεχόμενο της επιχειρηματικότητας, αλλά και αποκαλυπτική για το τι σηματοδοτεί και από ποιους καλλιεργείται σήμερα το αντιδραστικό σύνθημα «έξω τα κόμματα», είναι και η δήλωση του προέδρου του ΕΒΕΑ, ήδη από το Νοέμβρη του 2009: «Μια σύγχρονη εκπαίδευση αποτελεί τη στρατηγική επιλογή που ενθαρρύνει τις καινοτομίες και την επιχειρηματικότητα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αυτονομία των ΑΕΙ και η πλήρης απαλλαγή τους από τον κομματικό εναγκαλισμό. Με τον τρόπο αυτό θα είναι δυνατό να αντληθούν πόροι, πέραν της κρατικής ενίσχυσης και η βασική έρευνα θα χρηματοδοτείται από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα».

Τι σηματοδοτεί στην πραγματικότητα όμως η επιχειρηματικότητα στα πανεπιστήμια και γιατί δεν αποτελεί διέξοδο για την ανεργία του επιστημονικού δυναμικού της χώρας (σημειωτέον ότι η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό άνεργων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης - 13,2% - στην ΕΕ), όπως προπαγανδίζουν ΠΑΣΟΚ - ΝΔ και τα παπαγαλάκια τους των συγκροτημάτων Λαμπράκη και Αλαφούζου;

Η επιχειρηματικότητα, πλευρά της οποίας είναι η επιχειρηματική λειτουργία των ιδρυμάτων, έχει καταρχήν το προφανές αποτέλεσμα του αδειάσματος της τσέπης των φοιτητών και των γονιών τους, όταν αναγκάζονται να πληρώνουν για τη σίτιση και στέγαση στους εργολάβους που διαχειρίζονται λέσχες και εστίες, να πληρώνουν για τα φοιτητικά πάσο στην εταιρεία «Γερμανός» κ.ο.κ. Αυτή είναι μόνο μία - πολύ σοβαρή αναμφισβήτητα - πτυχή του... «Πανεπιστημίου ΑΕ».

Η επιχειρηματική δράση στα πανεπιστήμια, κυρίως στον τομέα της έρευνας που γίνεται σε μεταπτυχιακό επίπεδο και στα διάφορα εργαστήρια, έχει επιπλέον να κάνει με την ενοποίηση των χώρων παραγωγής και εμπορικής εκμετάλλευσης (βλέπε spin-off εταιρείες) των νέων προϊόντων, υπηρεσιών κ.λπ. στα οποία αναζητούν διέξοδο τα συσσωρευμένα κεφάλαια που προκάλεσαν την καπιταλιστική κρίση. Από μια τέτοια εταιρεία σύμπραξης ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στις ΗΠΑ προέκυψε άλλωστε και η γνωστή σε όλους μας «Google», από το πατεντάρισμα της ερευνητικής δουλειάς καθηγητών και σπουδαστών.

Ετσι, ο χώρος των πανεπιστημίων αποδεικνύεται ότι είναι πολύ κερδοφόρος για το κεφάλαιο, στοιχείο που εκτιμάται εδώ και χρόνια στα αρμόδια όργανα της ΕΕ.

Γι' αυτό, άλλωστε, καθηγητές διαπλεκόμενοι με τις επιχειρήσεις εξαπολύουν απειλές για να σταματήσουν οι καταλήψεις του ΜΑΣ στους Ειδικούς Λογαριασμούς Ερευνας. Γι' αυτό και οι πρυτάνεις, που υψώνουν τους τόνους, επειδή θίγονται από το νέο μοντέλο διοίκησης του νόμου - πλαισίου, στην τελευταία τους απόφαση καλούν σε άνοιγμα των Ειδικών Λογαριασμών που είναι υπό κατάληψη. «Λυτοί και δεμένοι», είτε με ακαδημαϊκό περιτύλιγμα, είτε με απροκάλυπτους όρους «μπίζνας», υπερασπίζονται την επιχειρηματική λειτουργία των πανεπιστημίων.

Στις σημερινές συνθήκες ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μία φάση που πρέπει να προχωρήσει βαθύτερα, πιο αποφασιστικά, με την εμπορευματοποίηση ακόμα και «κλασικών» δημόσιων τομέων, όπως η Υγεία και η Παιδεία, για να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα του κεφαλαίου στη διεθνή αγορά. Οποιος νοσταλγικά μιλά για το παλιό «δημοκρατικό και συμμετοχικό πανεπιστήμιο», συνειδητά ή όχι, ξεχνά ότι το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο είναι το αστικό πανεπιστήμιο στις σύγχρονες συνθήκες. Αρα, περιθώρια ελιγμών, επιστροφής σε άλλο τύπο πανεπιστημίου εντός αυτών των συνθηκών, δεν υπάρχουν.

Πλευρές της «ιδεολογικής» λειτουργίας της επιχειρηματικότητας

Υπάρχει, όμως, και μια πιο «αθέατη» πτυχή της επιχειρηματικότητας. Είναι η προβολή των αστικών ιδεολογημάτων: «Η σύνδεση του πανεπιστημίου ή του ΤΕΙ με την αγορά είναι τρόπος άντλησης δυναμικού κι εσύ μπορεί να είσαι ο ένας τυχερός, ο αυριανός επιτυχημένος επιχειρηματίας, το στέλεχος μιας μεγάλης επιχείρησης!». Πρόκειται για ιδεολόγημα που έχει βρει πρόσφορο έδαφος στους φοιτητές, επενδύοντας στη σημαντική επιδείνωση της ζωής των λαϊκών στρωμάτων στα πλαίσια της κρίσης, στην καλλιέργεια της ατομικής λύσης από τους καθηγητές - επιχειρηματίες και τις παρατάξεις ΠΑΣΟΚ - ΝΔ, στον εκφυλισμό του φοιτητικού κινήματος, με την ευθύνη αστικών και οπορτουνιστικών δυνάμεων. Στο πέρασμα αυτού του ιδεολογήματος έχει, βέβαια, συμβάλει το αντικειμενικό γεγονός της άντλησης από τα πανεπιστήμια της επιστημονικής «αφρόκρεμας» για τις επιχειρήσεις όλο το προηγούμενο διάστημα. Αυτό πιέζει τους φοιτητές από φτωχά λαϊκά στρώματα, δημιουργώντας αυταπάτες ότι, ειδικά σήμερα μέσα στην κρίση, μπορούν ατομικά και... με «δημόσιες σχέσεις» να ξεφύγουν από τις αλυσίδες της τάξης τους. Εχει ωστόσο παρέλθει ο καιρός που το μορφωτικό επίπεδο σηματοδοτούσε το πέρασμα σε ανώτερο στρώμα, καθώς, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της κρίσης, γίνεται ακόμα πιο σφιχτή η επιλογή των διευθυντικών στελεχών στην παραγωγή, στη στελέχωση του αστικού κράτους.

Η επιχειρηματικότητα, ως βασικός άξονας της ιδεολογικοπολιτικής παρέμβασης της άρχουσας τάξης στη σπουδάζουσα νεολαία, εντείνεται σήμερα με την ισχυρή παρέμβαση των επιχειρηματικών ομίλων άμεσα στο ίδιο το περιεχόμενο των σπουδών. Μέσα από την πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών, το διορισμό και τη χρηματοδότηση διδασκόντων από τις επιχειρήσεις, προωθείται - μεταξύ άλλων - η ενίσχυση της διδασκαλίας της επιχειρηματικότητας. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι στις ΗΠΑ, όπου η επιχειρηματικότητα ως μάθημα διδάσκεται από το 1947 (!), υπάρχει ειδικός φορέας, αποτελούμενος από πανεπιστημιακούς και επιχειρηματίες, ο οποίος προσδιορίζει όλα εκείνα τα μαθήματα που παρέχονται στα αμερικανικά πανεπιστήμια σχετικά με την επιχειρηματικότητα².

Η επιχειρηματικότητα είναι προφανές ότι δεν αναιρεί, αντίθετα ενισχύει το βασικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης ως ιδεολογικού μηχανισμού της αστικής εξουσίας. Το παλιό «ακαδημαϊκό» πανεπιστήμιο, που σήμερα οραματίζονται μέσα στις επικίνδυνες για το λαϊκό κίνημα αυταπάτες τους οι δυνάμεις του οπορτουνισμού, έπαιξε με το παραπάνω το ρόλο του στη διάδοση και αναπαραγωγή της αστικής ιδεολογίας. Σήμερα, όμως, ο ρόλος αυτός υπηρετείται πιο ολοκληρωμένα με τη βίαιη εισβολή των επιχειρήσεων στη διοίκηση, στη δομή και στο περιεχόμενο της Ανώτατης Εκπαίδευσης και της Ερευνας. Σήμερα η πίεση για αύξηση της ανταγωνιστικότητας του ευρωενωσιακού κεφαλαίου απέναντι στα παλιά και ανερχόμενα ιμπεριαλιστικά κράτη (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία) επιτάσσει να έρθει άμεσα και ο επιχειρηματίας μέσα στα πανεπιστήμια και, ως ο φυσικός - ατομικός εκπρόσωπος της τάξης του κεφαλαίου, να διδάξει τους φοιτητές να ευθυγραμμίζουν απόλυτα τις «επιστημονικές» τους γνώσεις στις επιταγές της αγοράς. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι σε όλα σχεδόν τα ΑΕΙ της χώρας λειτουργούν οι περίφημες «Μονάδες Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας (ΜΚΕ)», που στόχο έχουν την εξοικείωση των νέων ανθρώπων με το βάρβαρο ανταγωνισμό της αγοράς, την ενσωμάτωση ή ακόμα και τη συνειδητή στράτευσή τους με τα συμφέροντα των βιομηχάνων και εφοπλιστών. Πρόσφατα, μάλιστα, η ΜΚΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ίδρυσε και «Εντατικό Σχολείο Επιχειρηματικότητας» με τη συμμετοχή εκπροσώπων επιχειρήσεων της περιοχής...

Να κοπεί ο γόρδιος δεσμός!

Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στα πανεπιστήμια δημιουργεί όρους αντικοινωνικής, αντιδραστικής χρήσης της επιστήμης. Αποκαλύπτει περισσότερο την αντίφαση της ανάπτυξης, από τη μια, των παραγωγικών δυνάμεων και της επιστήμης ειδικότερα, και από την άλλη, την καταστροφή τους για την κερδοφορία του κεφαλαίου. Είναι γνωστά και πολύ χτυπητά τα παραδείγματα φαρμακευτικών εταιρειών που, σε συνεργασία με αμερικανικά πανεπιστήμια, έχουν μετατρέψει σε εμπορικά σήματα αποκλειστικής εκμετάλλευσης φάρμακα για το άσθμα, τις αλλεργίες (εταιρεία «Rigel» με το πανεπιστήμιο Στάνφορντ και τον ιδρυτή της καθηγητή Μοριακής Φαρμακολογίας G. Nolan), αλλά και την καρδιακή ανακοπή ή τον καρκίνο³. Από τη δεκαετία του '90 ακόμα, στις ΗΠΑ προβλέπονται ειδικά κονδύλια για να μετατρέπονται και... ακαδημαϊκές έννοιες σε καινοτόμα προϊόντα προς εμπορική εκμετάλλευση. Στον καπιταλισμό, άλλωστε, όλα πουλιούνται και όλα αγοράζονται, ακόμα και οι θεωρητικές έννοιες.

Η πρόταση του ΚΚΕ για Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση στο πλαίσιο της Λαϊκής Εξουσίας - Οικονομίας είναι η μόνη πραγματική λύση αυτής της αντίφασης, αφού καταργεί στην πράξη την επιχειρηματικότητα στα πανεπιστήμια, υποτάσσει την επιστήμη και την έρευνα στην ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών και όχι στο κέρδος. Με βάση τα παραπάνω, έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα να συμβάλουμε οι κομμουνιστές, ώστε να γίνεται κατανοητό από ευρύτερα τμήματα της σπουδάζουσας νεολαίας ότι η επιχειρηματικότητα ως ευκαιρία, η επένδυση στη γνώση ως φάρμακο για την κρίση, δεν αφορά τους ίδιους, αλλά τους κεφαλαιοκράτες. Και όσο αφορά τους κεφαλαιοκράτες, άλλο τόσο σηματοδοτεί νέα κόλαση για τα παιδιά των λαϊκών οικογενειών. Και η διεθνής πείρα από άλλα καπιταλιστικά κράτη που η προώθηση της επιχειρηματικότητας έχει προ καιρού εφαρμοστεί συνολικά, αποδεικνύει ότι μέσος δρόμος δεν υπάρχει. Κατανοούμε την αγωνία των παιδιών με άνεργους γονείς, που εργάζονται για να τα βγάλουν πέρα με τις σπουδές τους. Καταλαβαίνουμε ότι το εμπόριο ελπίδας που λέγεται κυνικά «επιχειρηματικό πνεύμα» μπορεί να μοιάζει σε αυτά τα παιδιά σανίδα σωτηρίας. Ας σκεφτούν, όμως, ότι είναι οι ίδιες αυτές επιχειρήσεις που απέλυσαν τους γονιούς τους, που τους έχουν να δουλεύουν ανασφάλιστοι, για ένα χαρτζιλίκι, και μετά τους ζητούν να πληρώνουν λεφτά για το φαΐ και τα βιβλία τους. Ας σκεφτούν και ας αποφασίσουν να μπουν στην πάλη ενάντια στην εξουσία των μονοπωλίων, για την Παιδεία του λαού και της εξουσίας του.

Σημειώσεις

1. European Commission Communication, Fostering Εntrepreneurial Μindsets Τhrough Εducation and Learning, COM(2006) 33 final.

2. Τζερεμές Ν., Σκαγιάννης Π. (2009) «Η Διεθνής Εμπειρία της Εκπαίδευσης στην Επιχειρηματικότητα». Αγορά Χωρίς Σύνορα, τ. 15 (1), 2009, σελ. 3-28.

3. Press, E., Washburn, J. «Το υπό κατάληψη Πανεπιστήμιο». Αναδημοσίευση άρθρου στα Θέματα Παιδείας, τεύχος 28, Δεκέμβρης 2006 - Γενάρης/Φλεβάρης 2007, σελ. 29-46.

Της Κέλλυς ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ*

*Η Κέλλυ Παπαϊωάννου είναι μέλος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ