Η επικαιρότητα του μαρξισμού .

Ο Μαρξ για τον περιορισμένο χρόνο και τον ιστορικά παροδικό κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής

Οι σύγχρονες κοινωνικές διαδικασίες που ζούμε, η καπιταλιστική βαρβαρότητα και ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί αλλά και η δημιουργία διεθνών ή περιφερειακών διακρατικών καπιταλιστικών ενώσεων δεν είναι δυνατόν να εξηγηθούν δίχως τον Μαρξ και τον μαρξισμό. Τόσο η ανάλυση του Λένιν για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία, για τα βασικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, όσο και η σύγχρονη μαρξιστική έρευνα επιβεβαιώνουν όχι μόνον τη ζωτικότητα του μαρξισμού αλλά και το ανοιχτό πνεύμα του να αναπτύσσεται και να εμπλουτίζεται με βάση τις εξελισσόμενες συνθήκες.

Η επικαιρότητα του μαρξισμού στο πεδίο της σύγχρονης ταξικής πάλης αναδεικνύεται μέσα από τη διαλεκτική σχέση οικονομίας και πολιτικής, από την εσωτερική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην πολιτική οικονομία του καπιταλισμού και τη θεωρία της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ο Μαρξ απέδειξε τον ιστορικά παροδικό χαρακτήρα του καπιταλισμού ξεκινώντας από τη μελέτη των οικονομικών του νόμων, με αφετηρία την αποκάλυψη του νόμου της υπεραξίας.

Η ανατροπή του σοσιαλισμού στην Ευρώπη όχι μόνο δε θίγει την ουσία της μαρξιστικής-λενινιστικής διδασκαλίας για την επανάσταση, αντίθετα την επιβεβαιώνει. Ο Μαρξ δεν μπορούσε να ξεφύγει από τα ιστορικά όρια της εποχής του και να επεξεργαστεί ένα λεπτομερειακό σχέδιο οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας. Δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει τι θα μπορούσε να κάνει, ή τι να αποφύγει η σοσιαλιστική εργατική εξουσία όταν επιτελεί το έργο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Επομένως, δεν ήταν δυνατό να προβλέψει και τη νίκη της αντεπανάστασης και καπιταλιστικής παλινδρόμησης μετά από σχετικά μακρόχρονη περίοδο.

Εδωσε πολύ γενικές κατευθυντήριες ιδέες, τις οποίες δούλεψε παραπέρα ο Λένιν με βάση την αρχική εμπειρία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Ιδιαίτερα ο Λένιν αναφέρθηκε πολύ καθαρά στη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην επικράτηση της επανάστασης σε μια χώρα ή σε περισσότερες χώρες και στην ανεπίστρεπτη παγκόσμια νίκη του σοσιαλισμού. Η ανάλυσή του προτρέπει στην τολμηρή επαναστατική πρωτοβουλία, στην αξιοποίηση των συνθηκών στον «αδύνατο κρίκο» της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Δεν έχει καμία σχέση με την άποψη ότι παντού θα γίνει σοσιαλιστική επανάσταση ή πουθενά. Αυτή η αντίληψη «της αναμονής» βολεύει εκείνους που θέλουν να αποφύγουν το επαναστατικό καθήκον σε εθνική βάση. Το «ποιος-ποιον» θα υπάρχει όσο ο ιμπεριαλισμός διατηρεί τη δύναμη να επιχειρεί την ανάκτηση εδάφους, όσο αυτός θα αξιοποιεί λάθη και δυσκολίες, όσο θα υπάρχει η ιμπεριαλιστική επέμβαση και καταπίεση, ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος.

Τα όρια της αστικής πολιτικής αποδεικνύονται τελικά και όρια του καπιταλισμού

Ο Μαρξ με επιστημονική μέθοδο και ακρίβεια απέδειξε ότι τα όρια του καπιταλισμού δεν είναι απεριόριστα. Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας παράγει την πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους. Το κεντρί της καπιταλιστικής παραγωγής, δηλαδή το ποσοστό του κέρδους, απειλείται από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Εδώ βρίσκεται η οικονομική απόδειξη του ιστορικά παροδικού χαρακτήρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και του αναπόφευκτου της ανατροπής του. Η ταξική πάλη μπορεί να καταργήσει την εκμετάλλευση και τις τάσεις του καπιταλισμού μόνον καταργώντας το ίδιο το σύστημα.

-- Η πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους εκφράζει τις ανταγωνιστικές αντιθέσεις του καπιταλισμού.

-- Η ανταλλακτική αξία θέτει όρια στην παραγωγή αξιών χρήσης. Οσο πιο υψηλή είναι η ανάπτυξη του κεφαλαίου τόσο πιο πολύ αποτελεί εμπόδιο στην παραγωγή και στην κατανάλωση.

-- Ο Μαρξ μελέτησε βαθύτατα τη φύση της οικονομικής καπιταλιστικής κρίσης. Μπορεί αρχικά να υπερεκτίμησε τη δυνατότητα η οικονομική κρίση που γνώρισε επί των ημερών του να εξελιχθεί άμεσα σε επαναστατική κατάσταση, όμως προχώρησε στην πολύ σημαντική εκτίμηση ότι η κρίση είναι μια διαδικασία συγκέντρωσης και βίαιης διευθέτησης όλων των αντιθέσεων της αστικής κοινωνίας. Ο Λένιν με το έργο του «Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» έδωσε συνέχεια και ολοκλήρωσε τη μαρξιστική αυτή τοποθέτηση, αναγορεύοντας τον ιμπεριαλισμό στο πρόθυρο προς το σοσιαλισμό.

-- Η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής και οι συνέπειές της εξωθούν τους καπιταλιστές σε μια συνεχή προσπάθεια ρύθμισης, σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο, μέσω των διακρατικών ενώσεων. Η ρύθμιση όμως αυτή δεν είναι σε θέση να επιβάλει συλλογικό και μακρόπνοο έλεγχο. Ο Λένιν ανέπτυξε παραπέρα, στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού, το ζήτημα της ανισόμετρης ανάπτυξης, την ύπαρξη και όξυνση των ανισότιμων σχέσεων στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος, τη φύση του ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο.

-- Τελικά όμως κάθε στοιχείο που εναντιώνεται στην επανάληψη της κρίσης, ή στον έλεγχο της οξύτητάς της μόνον προσωρινά αποτελέσματα έχει, τελικά περικλείει το σπέρμα της μελλοντικής κρίσης.

-- Ο Μαρξ ανέδειξε σε βάθος ότι οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ανισότητες έχουν να κάνουν όχι στενά με το σύστημα διανομής και ανταλλαγής αλλά με το μηχανισμό της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, την απόσπαση υπεραξίας. Οτι η τάση του κεφαλαίου είναι να αυξάνει τον εργαζόμενο πληθυσμό αλλά και να μετατρέπει ένα μέρος του σε πλεόνασμα. Οτι η βάση του ζητήματος σχετίζεται με τη χρήση της εργατικής δύναμης ως εμπορεύματος. Οτι οι αυξήσεις των μισθών δεν ευθύνονται για την τιμή των εμπορευμάτων.

Από τις πιο λαμπρές τοποθετήσεις του είναι η ανάλυση της μετοχικής εταιρίας. Στη μετοχική επιχείρηση παύει να υφίσταται ο ατομικός κεφαλαιοκράτης ως ιδιοκτήτης και διευθύνων της παραγωγής, εμφανίζεται η συλλογική ιδιοκτησία των μετόχων, που παραμένει καπιταλιστική. Η μετοχική επιχείρηση είναι αποτέλεσμα της κοινωνικοποίησης της παραγωγής και σημείο που αποδεικνύει την αντικειμενική ωριμότητα περάσματος σε ανώτερο τρόπο παραγωγής, τον κομμουνιστικό. Τα σύγχρονα μονοπώλια δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεγάλη συσσώρευση κεφαλαίων μετοχικών επιχειρήσεων ή ομίλων, επιχειρήσεων με μεγάλα μερίδια στην αγορά.

Ο Μαρξ μελέτησε το μεγάλο θέμα της απόλυτης και σχετικής εξαθλίωσης της εργατικής τάξης ως αναπόσπαστου συστατικού της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Την τάση συμπίεσης της τιμής της εργατικής δύναμης προς τα κάτω.

Τα κοινά συμφέροντα της εργατικής τάξης με τα άλλα στρώματα των εργαζομένων.

-- Πρόβαλε τον καθορισμό και πολιτικού εποικοδομήματος από τις σχέσεις παραγωγής, την επίδραση του τρόπου παραγωγής στην κοινωνική συνείδηση.

Η μαρξιστική διδασκαλία για τη διεθνοποίηση της εργατικής πάλης

-- Στο κέντρο της προσοχής και των μελετών του ήταν η ανάγκη να εκφραστεί σε διεθνές επίπεδο η κοινότητα συμφερόντων στην πάλη κατά του καπιταλισμού. Ο Μαρξ δεν περιορίζεται στην ηθική διάσταση της αλληλεγγύης. Βασίζεται στη θέση για την ύπαρξη της παγκόσμιας καπιταλιστικής αγοράς, της ολόπλευρης αλληλεξάρτησης των εθνών.

-- Ο όρος «παγκοσμιοποίηση», που χρησιμοποιείται ως όρος που δείχνει κάτι το νέο, το πρωτόγνωρο, δεν αντιπροσωπεύει παρά μόνον την ουσία της επέκτασης της καπιταλιστικής παραγωγής προς την εξωτερική αγορά με τη μορφή εξαγωγής κεφαλαίων και εμπορευμάτων. Αντανακλά και εκφράζει τη διαπλοκή των εθνικών οικονομιών. Βεβαίως, σε σύγκριση με τα χρόνια που έζησε ο Μαρξ, υπάρχει σήμερα μεγάλη δυναμική στην καπιταλιστική διεθνοποίηση. Η ταχύτητα στην πληροφορική και στην τηλε-ηλεκτρονική επικοινωνία έδωσε τη δυνατότητα ταχύτατης επέκτασης στην εξαγωγή του χρηματικού κεφαλαίου, στη διόγκωση και σχετική αυτονόμηση της αγοραπωλησίας μετοχών, ομολόγων και κάθε φύσης τίτλων ιδιοκτησίας.Τελικά όμως αυτά προσδιορίζονται από τον καπιταλιστικό τους χαρακτήρα, από τους νόμους του καπιταλιστικού συστήματος.

-- Οσο προχωρά και βαθαίνει η καπιταλιστική διεθνοποίηση, τόσο γίνεται πιο επιτακτικά αναγκαίο η εργατική τάξη να συνενώσει τις προσπάθειές της σε ενιαίο μέτωπο όχι μόνο στο συνδικαλιστικό κίνημα, όχι μόνο στο κοινωνικό κίνημα, αλλά και στον αγώνα για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού σε κάθε χώρα και τη θέση της στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.

-- Θεωρούμε ότι υπάρχει ανάγκη να οξυνθεί ο ιδεολογικός αγώνας με τις αντιλήψεις περί της κυριαρχίας των επιχειρήσεων πάνω στις κυβερνήσεις και στο αστικό κράτος, ότι τάχα το «υπερεθνικό κράτος», «οι υπερεθνικοί οργανισμοί» καταργούν, περιθωριοποιούν και απαξιώνουν το αστικό κράτος.

-- Η διεθνοποίηση της πάλης δε θα αποκτήσει εμβέλεια αν δε βασιστεί στην ενότητα δράσης του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, που σήμερα δεν έχει ξεπεράσει την κρίση του, τις ιδεολογικές διαφορές. Το θέμα δεν είναι να κατακτήσουμε κάποιας μορφής συντονισμό, το ζήτημα είναι να φθάσουμε ως το επίπεδο συνειδητής ενιαίας δράσης πάνω στη βάση ενιαίας επαναστατικής στρατηγικής.

Ο Μαρξ αδιάλλακτος πολέμιος του ρεφορμισμού της εποχής του, απέδειξε τα όρια, τις δυνατότητες αλλά τελικά την ανεπάρκεια των μεταρρυθμίσεων στα πλαίσια του καπιταλισμού

Ο Μαρξ αναίρεσε με επιστημονικό τρόπο τις θεωρίες του Προυντόν ότι με τη μεταρρύθμιση της χρηματικής κυκλοφορίας και των τραπεζών είναι δυνατή η εξάλειψη των ανταγωνιστικών αντιθέσεων του καπιταλισμού και το προχώρημα στο σοσιαλισμό. Καυτηρίασε με πολεμικό τρόπο τις απόψεις των σύγχρονών του ρεφορμιστών ότι με δοσμένες τις σχέσεις παραγωγής μπορεί να γίνει δίκαιη αναδιανομή και ανταλλαγή. Απέρριψε επίσης τις θεωρίες που εξηγούν τα προβλήματα του καπιταλισμού παίρνοντας ως αφετηρία όχι τη σφαίρα της παραγωγής αλλά της κυκλοφορίας.

Απέδειξε ότι δεν είναι δυνατός ο εξανθρωπισμός του καπιταλισμού, δηλαδή η διαιώνιση της αστικής κοινωνίας απαλλαγμένης από τα μειονεκτήματά της.

Σήμερα είναι αδιανόητο να είσαι μαρξιστής και να πιστεύεις ότι μπορεί με την παρέμβαση του αστικού κράτους να αντιμετωπίζονται τα κοινωνικά προβλήματα, ή και να καταργηθεί η ίδια η κρίση. Αυτό που μπορεί να επιτευχθεί στον καπιταλισμό, και μάλιστα σε συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης, όξυνσης της ιδεολογικής πάλης με το ρεφορμισμό και οπορτουνισμό, είναι να αποσπαστούν κάποιες κατακτήσεις, προσωρινού χαρακτήρα ως προς τους όρους πληρωμής, συνταξιοδότησης και διαβίωσης της εργατικής τάξης.

Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις που προωθεί η ΕΕ είναι η στρατηγική απάντηση με εσωτερική λογική, από τη σκοπιά των συμφερόντων του κεφαλαίου, στις αντιθέσεις και αντιφάσεις που είναι προϊόντα του καπιταλιστικού συστήματος με σκοπό την επιβίωσή του.

Σήμερα, ανεξάρτητα από το δυσμενή συσχετισμό δύναμης, από παντού προβάλλει η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού ως της πιο σύγχρονης απάντησης στα σύγχρονα προβλήματα, από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Σοσιαλισμός σημαίνει κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής και κεντρικός σχεδιασμός στην κατανομή της εργατικής δύναμης και στη συνένωσή της με αυτά. Αυτό αποτελεί και τη βάση για την κατανομή του παραγόμενου προϊόντος.

Η ουτοπία της αναζήτησης λύσης στον κεϋνσιανισμό ή νεοκεϋνσιανισμό

Σ' αυτά τα πλαίσια κινούνται επιστήμονες οικονομολόγοι αλλά και πολιτικοί, κόμματα, προσπαθώντας να ανακαλύψουν νέους τρόπους διαχείρισης που κάνουν τάχα τον καπιταλισμό πιο ανθρώπινο. Στο βάθος υπάρχει η απέχθεια ή και ο φόβος απέναντι στην κοινωνική επανάσταση.

Ορισμένοι μάλιστα ανακαλύπτουν ξανά τον Κέυνς, προτείνουν διεύρυνση των κρατικών ρυθμίσεων, των κρατικών επενδύσεων. Ξεχνούν όμως ότι το έδαφος για την εκτεταμένη εφαρμογή της κεϋνσιανής συνταγής ήταν οι πολύ μεγάλες καταστροφές της Ευρώπης λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και η ανάγκη το κράτος να διαχειριστεί τις ενδοευρωπαϊκές συναλλαγές και τα εισαγόμενα αμερικανικά κεφάλαια.

Σήμερα όμως οι νεοκεϋνσιανιστές, αστοί και ρεφορμιστές- οπορτουνιστές ακόμα και αν επικαλούνται την κρατική παρέμβαση και ρύθμιση, αυτήν δεν τη βλέπουν παρά μόνο στα πλαίσια της πλήρους απελευθέρωσης της αγοράς, μέσα στις αρχές του Μάαστριχτ, πάντα ως συμπληρώματα των επιλογών της ιδιωτικής καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Ετσι καταλήγουν σε ανεδαφικές και υποκριτικές προτάσεις, αφού ρίχνουν το κύριο βάρος στη διαχείριση της φτώχειας με προγράμματα υποβοήθησής της και όχι βεβαίως κατάργησής της.

Τελικά όλες οι ρυθμίσεις που προτείνονται, ή έχουν επιχειρηθεί στην πράξη, προσκρούουν στην αντίθεση ανάμεσα στους κοινωνικούς όρους παραγωγής και στην ιδιωτική καπιταλιστική εξουσία. Ιδιοποίηση που περιφρουρεί η αστική εξουσία.

Ο Μαρξ υπογραμμίζει με σαφήνεια και επιστημονική ανάλυση ότι η αντίθεση αυτή μπορεί να λυθεί μόνο με την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Ο Μαρξ γνώρισε το ξέσπασμα και την ολιγόμηνη ζωή μιας εργατικής επανάστασης, της Κομμούνας, που όμως αποδείχτηκε πρόωρη, τελικά όμως χρήσιμη για την πρόοδο της επαναστατικής μαρξιστικής σκέψης. Ο 20ός αιώνας γνώρισε όχι μόνον την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης αλλά και την προσπάθεια να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός για πρώτη φορά. Οταν τελικά κατακτηθεί, ύστερα από σοβαρή επιστημονική προσπάθεια, συλλογική κομμουνιστική πείρα για τις βασικές αιτίες που οδήγησαν στις ανατροπές, θα έχουμε καταφέρει να αποδείξουμε ευρύτερα στους λαούς την επικαιρότητα του μαρξισμού, της θεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού όπως τη διατύπωσαν οι ιδρυτές του, και στη συνέχεια ο Λένιν.

Θεωρούμε μέγιστο καθήκον των κομμουνιστών σήμερα να σκύψουμε συλλογικά για τις αιτίες που οδήγησαν στη νίκη της αντεπανάστασης. Μια τέτοια διαδικασία είναι βέβαιο ότι θα δώσει ώθηση στη σύγχρονη μαρξιστική έρευνα και επαναστατική σκέψη. Θα σημειωθεί σημαντική εξέλιξη στην ανάπτυξη της επιστημονικής μας θεωρίας, δίχως την οποία είναι αδύνατο η πρακτική δράση να οδηγήσει στο πέρασμα στο σοσιαλισμό, στην οικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας.