Επιτάφιοι

Η φωτογραφία λήφθηκε στις 9 Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη και δημοσιεύτηκε την άλλη μέρα στην εφημερίδα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ». 

Ο νεκρός είναι ο κομμουνιστής εργάτης Τάσος Τούσης, ο πρώτος νεκρός από τη δολοφονική επίθεση της έφιππης αστυνομίας εκείνη την μέρα. Η μαυροφορεμένη μάνα, με τα χέρια σηκωμένα, μοιρολογά τον σκοτωμένο γιο της, που βρίσκεται ξαπλωμένος πρόχειρα σε μια ξύλινη πόρτα, που είχε ξηλωθεί από κοντινό γιαπί ...

Από το Μάρτη του 1936 αρχίζουν να κηρύσσονται απεργίες σε διάφορους κλάδους εξαιτίας των άθλιων συνθηκών και όρων εργασίας. Το επίκεντρο των κινητοποιήσεων είναι η Θεσσαλονίκη. Στις 29 του Απρίλη οι καπνεργάτες αποφασίζουν να κατέβουν σε απεργία διαρκείας. Γρήγορα η απεργία επεκτείνεται και σε άλλες πόλεις και αποκτά σε λίγες μέρες πανελλαδικό χαρακτήρα. Πρωθυπουργός ήταν τότε στην Ελλάδα, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο μετέπειτα δικτάτορας.

Η εντολή του Μεταξά είναι σαφής: Να διαλυθούν οι απεργοί με κάθε μέσο και τρόπο. Έτσι αρχίζουν να σημειώνονται επιθέσεις και σοβαροί τραυματισμοί απεργών. Στις 8 Μάη οι απεργοί πραγματοποιούν συγκέντρωση. Η προσπάθεια της Χωροφυλακής να εμποδίσει την πορεία τους πέφτει στο κενό. Τότε έφιπποι χωροφύλακες επιτίθενται και κάποιοι αρχίζουν να πυροβολούν. Οι απεργοί όμως δεν πτοούνται.
Η δημοσιευμένη στο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ φωτογραφία της μάνας που θρηνεί, πάνω από το άψυχο σώμα του γιου της, θα συγκλονίσει τον Γιάννη Ρίτσο και θα του εμπνεύσει την ποιητική συλλογή «Επιτάφιος».

Ο Γιάννης Ρίτσος μετά την επιστροφή του από την εξορία άρχισε να επανεκδίδει τα βιβλία του. Το 1958 έστειλε και την ποιητική του συλλογή «Επιτάφιος» στον συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, που βρίσκονταν τότε στο Παρίσι, με την αφιέρωση: «Το βιβλίο τούτο κάηκε από τον Μεταξά στα 1938 κάτω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός». Ο Μίκης  μελοποίησε τους στίχους του Ρίτσου, μέσα σε μια μέρα όπως αναφέρεται, και έκανε έτσι τον «Επιτάφιο» χιλιοτραγουδισμένο: «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες», «Πού πέταξε τ’ αγόρι μου», «Βασίλεψες αστέρι μου», «Στο παραθύρι στέκοσουν», κ.ά.

Απο όλα αυτά τα χιλιοτραγουδισμένα αγαπημένα τραγούδια, ξεχωρίσαμε δυο τετράστιχα.

Γιε μου ποια μοίρα στο ’γραφε,
και ποια μου το’ χε γράψει.
Τέτοιον καημό τέτοια φωτιά,
στα στήθια μου ν’ ανάψει.

Γλυκέ μου εσύ δεν χάθηκες,
μέσα στις φλέβες μου είσαι.
Γιε μου, στις φλέβες ολουνών
έμπα βαθιά και ζήσε.

Θύμιος Κ. ΕΛΛΗΝΟΦΡΕΝΕΙΑ