Αφιέρωμα για την 9η Μάη
Ένα μικρό μόλις δείγμα σε τραγούδια που εμψύχωσαν, μαχητικοποίησαν, ύμνησαν τους αγώνες των λαών όλου του κόσμου ενάντια στον φασισμό. Σοβιετικά τραγούδια για τη μεγάλη εποποιία του Κόκκινου Στρατού, αλλά και τραγούδια των Ελλήνων, των Γάλλων και των Ιταλών ανταρτών. Τραγούδια από την άλλη άκρη του Ατλαντικού που συμπορεύονταν με τους αγώνες και τις αγωνίες αυτών που τσάκιζαν το φασισμό...
Ο Ιερός Πόλεμος
Ο Ιερός πόλεμος είναι η "ναυαρχίδα" των αντιφασιστικών τραγουδιών. Γράφτηκε τον Ιούνιο του 1941 σε μουσική του σπουδαίου Αλεξάντρ Αλεξαντρόφ, ιδρυτή της περίφημης Χορωδίας του Κόκκινου στρατού και συνθέτη του ύμνου της ΕΣΣΔ. Οι στίχοι ήταν του Βασίλι Λεμπέντεφ Κούματς. Στις 24 Ιουνίου του 1941, η εφημερίδα Ισβέστια δημοσίευσε το ποίημα του Κούματς που ξεκινούσε με τον στίχο:
«Υψώσου μεγάλη χώρα.
Σήκω για τον Ιερό πόλεμο,
να τσακίσουμε τις μαύρες ορδές των φασιστών...».
Το ποίημα διάβασε ο Αλεξαντρόφ όπου και το μελοποίησε μέσα σε μια μέρα. Λέγεται ότι τραγουδήθηκε για πρώτη φορά στις 26 Ιουνίου του 1941 έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό Μπελαρούσκι στη Μόσχα από το 1/4 της χορωδίας γιατί οι υπόλοιποι έφευγαν για το μέτωπο.
Kατιούσα - Ύμνος του ΕΑΜ - Fischia Il Vento
Η Κατιούσα είναι σοβιετικό τραγούδι και μιλάει για την Κατερίνα (υποκοριστικό Κατιούσα) που στέκεται στις όχθες ενός ποταμού και στέλνει ένα τραγούδι στον γκρίζο αετό, τον σύντροφο της, που πολεμάει για την πατρίδα. Παρουσιάστηκε πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1938 από τη κρατική τζαζ ορχήστρα με την Βαλεντίνα Μπατιστσέβα και με την έναρξη του Β παγκοσμίου πολέμου έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές τραγούδι.
«Δώστε χαιρετίσματα από την Κατιούσα στον πολεμιστή στην άκρη των συνόρων.
Πείτε του να θυμηθεί αυτό το κορίτσι ,
να ακούσει τη φωνή της να του τραγουδάει,
να προστατεύσει την πατρίδα».
Υμνος του ΕΑΜ
Υμνος του ΕΑΜ
Ο Βασίλης Ρώτας το 1942 πάνω σε αυτή τη μελωδία γράφει τον θρυλικό Υμνο του ΕΑΜ.
«Το ΕΑΜ μας έσωσε απ' την πείνα θα μας σώσει και πάλι απ' την σκλαβιά
κι έχει πρόγραμμα λαοκρατία, ζήτω ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ
Εχει ενώσει όλο τον λαό μας, έχει την ΕΠΟΝ και τον ΕΛΑΣ,
κι έχει πρόγραμμα λαοκρατία, ζήτω ζήτω, ζήτω το ΕΑΜ».
Fischia Il Vento
Fischia Il Vento
Ο Ιταλός Φελίτσε Κατσιόνε το 1943 γραφεί πάλι στην ίδια μελωδία το Fischia Il Vento (Σφυρίζει ο αέρας) όπου και μαζί με το Bella Ciao γίνονται τα σημαντικότερα ανταρτικά τραγούδια της χωράς.
«Ο άνεμος σφυρίζει και η καταιγίδα μαίνεται με χαλασμένα παπούτσια και όμως πρέπει να πας,
για να κατακτήσεις την κόκκινη άνοιξη ,
εκεί που ανατέλλει ο ήλιος».
Μαύρη είναι η νύχτα (1943)
Τραγούδι συνδεδεμένο στην ψυχή του σοβιετικού λαού κατά τη διάρκεια του μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Λυρικό και τρυφερό, διαποτισμένο με το αίσθημα της νοσταλγίας για τα αγαπημένα πρόσωπα των στρατιωτών που ήταν μακριά, ξεφεύγει από τα γνώριμα εμβατήρια αλλα παραμένει ηρωικό μέσα στην απλότητα του. Γράφτηκε για την ταινία του Λεονίντ Λούκοφ «Οι δυο στρατιώτες» το 1943 σε στίχους του Βλαντίμιρ Αγκάτοφ και μουσική του Νικήτα Μπογκοσλόσκι. Εγινε πολύ δημοφιλές εξαιτίας της ερμηνείας του Μάρκ Μπερνές.
«Μαυρη νύχτα και μόνο οι σφαίρες σφυρίζουν στη στέπα
έχω πίστη σε σένα αγάπη μου κι αυτή η πίστη με προφυλάσσει από τις σφαίρες
είμαι χαρούμενος και ήρεμος στη μάχη του θανάτου
γιατί ξέρω ότι ότι κι αν συμβεί θα με συναντήσεις γεμάτη αγάπη».
Το εμβατήριο των υπερασπιστών της Μόσχας 1941
Πρόκειται για ένα ρωσικό στρατιωτικό εμβατήριο που γράφτηκε κατά τη διάρκεια της Μάχης της Μόσχας από τον Κόκκινο στρατό. Η μουσική είναι του Μπόρις Μοκρούσοφ και οι 5 στίχοι του ποιήματος ανήκουν στον Αλεξέι Σουρκόφ και πρωτοδημοσιέυτηκαν στην εφημερίδα του Κόκκινου στρατού στις 3 Νοεμβρίου του 1941.
Το 1942 ηχογραφήθηκε για τις ανάγκες του βραβευμένου με Οσκαρ ντοκιμαντέρ Η Μόσχα αντεπιτίθεται των Ιλία Κοπάλιν και Λεονίντ Βαρλάμοφ κι έγινε παγκόσμια γνωστό.
«Αφθαρτος τοίχος, ατσάλινη άμυνα.
Τσακίστε, καταστρέψτε τον εχθρό!».
Polyushko - polye Το τραγούδι των πεδιάδων
Το τραγούδι των πεδιάδων σε μουσικη του Λεβ Κνίππερ και στίχους του Βίκτορ Γκούσεφ γράφτηκε το 1933 και αποτέλεσε μέρος της συμφωνίας "Ενα ποίημα για έναν στρατιώτη της Κομσομόλ" του 1934. Οι αυθεντικοί στίχοι αναφέρονται σε έναν στρατιώτη του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος με υπερηφάνεια φεύγει από το σπίτι του για να πολεμήσει τους εχθρούς της πατρίδας του.
Το 1942 το τραγούδησε στα αγγλικά ο Πωλ Ρόμπσον στον δίσκο του «Τραγούδια των ελεύθερων ανθρώπων».
Le Chant des partisans / La complainte du partisan / The Partisan
Το «Le Chant deς partisans» (Ο Ύμνος του Αντάρτη) το έγραψε η Γαλλίδα Αν Μαρλύ, η οποία κατέφυγε στο Λονδίνο το 1940. Σε αυτές τις συνθήκες η τροβαδούρος της γαλλικής αντίστασης γράφει τον "Υμνο των ανταρτών" σε μελωδία παλιού ρωσικού τραγουδιού. Η Μαρλύ το τραγούδησε στο Γαλλικό Ραδιόφωνο της Αντίστασης, τα οποία υιοθετήθηκαν από τους γάλους αντάρτες.
«Ακούτε τη μαύρη πτήση των κοράκων στις πεδιάδες μας,
ακούτε αυτές τις υπόκωφες κραυγές της χώρας που αλυσοδένεται.
Αντάρτες , Εργάτες, Αγρότες έχουμε συναγερμό,
απόψε ο εχθρός θα γνωρίσει την τιμή του αίματος και των δακρύων».
La complainte du partisan
La complainte du partisan
Επίσης, η Αν Μαρλύ γράφει και τον «Θρήνο του αντάρτη», έναν αντιφασιστικό ύμνος για την γαλλική αντίσταση. Αργότερα ο Λέοναρντ Κοέν βασισμένος στο « La complainte du Partisan» και τους αγγλικούς στίχους του Υ Ζαρέ διασκευάζει το περίφημο The Partisan που λανθασμένα αποδίδεται σε εκείνον χρησιμοποιωντας ταυτόχρονα και γαλλικούς στίχους. Η μουσική και οι στίχοι των αντάρτικων τραγουδιών εκτός από κληροδότημα παραδοσιακών σκοπών αποτελούν και κληρονομιά για τη μεταπολεμική μουσική.
«Όταν οι Γερμανοί ήρθαν στο σπίτι μου
μου είπαν να παραδοθώ
αλλα δε φοβήθηκα
ξαναπήρα τα όπλα μου
Ο άνεμος φυσάει
αναμεσά στους τάφους ο άνεμος φυσάει
η ελευθέρια θα έρθει σύντομα
και τότε θα γυρίσουμε απ' τις σκιές».
Woody Guthrie- This Machine Kills Fascists
Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ο Γούντι Γκάρθι μόνος, αλλά και με τους Αλμανάκ Σίνγκερς, κράτησε μια συνεπή αντιπολεμική αλλά και αντιφασιστική στάση στη μουσική του καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Ο ίδιος το 1943 κόλλησε στην κιθάρα του το μήνυμα This Machine Kills Fascists (Αυτή η μηχανή σκοτώνει φασίστες). Ο Γκάρθι συνεπής και στρατευμένος εξ αρχής το πλευρό της εργατικής τάξης αντιμετώπισε τον φασισμό σαν το μαύρο φίδι του καπιταλισμού.
Διάσημα τραγούδια του ξεκινώντας από το Lindbergh το 1940 , το Miss Pavlichenko, το Tear the fascists down, to All You Fascists σε μουσική του Μπίλι Μπραγκ, το «Round and Round Hitler's Grave με τον Πητ Σίγκερ μέχρι και το The Blinding of Isaac Woodard του 1946 μένουν μέχρι σήμερα ως σημεία αναφοράς για το αμερικανικό αντιφασιστικό τραγούδι.
«Η δεσποινίς Παβλιτσένκο είναι διάσημη.
Η Ρωσία η χώρα σου, οι μάχες το παιχνίδι σου.
Όλος ο κόσμος θα σε αγαπά για πάντα γιατί τριακόσιοι Ναζί σκοτωθήκαν από το όπλο σου»
All You Fascists Bound To Lose
All You Fascists Bound To Lose
«Σας λέω φασίστες, μπορεί να εκπλαγείτε,
αλλά οι άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο οργανώνονται.
Είστε καταδικασμένοι να χάσετε»
Της Εθνικής Αλληλεγγύης Αλέκος Ξένος
«Ποτέ στην Ελλάδα το τραγούδι σαν μέσο διάδοσης των πιο πλατιών λαϊκών ελπίδων δε γνώρισε αυτή την άνθηση, δεν τραγουδήθηκε από τόσους ανθρώπους. Ποτέ δεν ήταν τόσο δεμένο σ' ένα πανανθρώπινο αδελφικό αγκάλιασμα με τους άλλους λαούς, ποτέ δεν τραγουδήθηκε από τόσο πολυπρόσωπες χορωδίες, όπως στις πόλεις την περίοδο της απελευθέρωσης». Αυτά έλεγε ο συνθέτης της Αντίστασης Αλέκος Ξένος.
«Στους δρόμους, στους δρόμους και πάντα μαζί σας
αδέλφια που πέσατε απ' άδικο βόλι
μαζί σας στο θάνατο, μαζί σας στη νίκη
μαζί σας σκορπάνε της γης την ασβόλη».
Οι στίχοι είναι του Απόστολου Σπήλιου.
Ύμνος του ΕΛΑΣ / Σοφία Μαυροειδή Παπαδάκη
«Τα τραγούδια αυτά που φλογίζονταν από την άμεση συγκίνηση, δεν αξιοποιούσαν τότε την Αντίσταση, έκαναν αντίσταση! Δεν ήταν στίχοι και μουσική, ήταν όπλο και αγωνιστική πράξη!», σημείωνε η αξέχαστη ποιήτρια Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη, η οποία, ύστερα από πρόταση της Έλλης Αλεξίου, έγραψε μέσα σε μια νύχτα τον πολυτραγουδισμένο Ύμνο του ΕΛΑΣ, σε μουσική του Νίκου Τσάκωνα.
«Με το ντουφέκι μου στον ώμο
σε πόλεις, κάμπους και βουνά,
της λευτεριάς ανοίγω δρόμο,
τον στρώνω βάγια και περνά...»
Η ίδια έλεγε αργότερα: «Σ' εκείνη την έξαψη, που μ' έκανε να συνθέσω εκείνο το τραγούδι μέσα σε μια νύχτα, έχω την εντύπωση πως πολύ είχε συντελέσει κι η γύρω πραγματικότητα. Ναι, το θυμούμαι καλά. Το σούρουπο της ίδιας μέρας περπατούσα στο περιβόλι μας, απορροφημένη στις σκέψεις μου για το θέμα του τραγουδιού, ενώ στους δρόμους αντιλαλούσαν οι πυροβολισμοί από τις συχνές συγκρούσεις, που γίνονταν τότε και στην Καλλιθέα...».
«Ο Αντώνης» Μαουτχάουζεν (1966) Ιάκωβος Καμπανέλλης Μίκης Θεοδωράκης
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής (1942), ο Ιάκωβος Καμπανέλλης φυλακίστηκε στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως και εξοντώσεως Μαουτχάουζεν.
«Σ' ένα ανέβασμα της σκάλας του λατομείου, ένας Εβραίος άρχισε να παραπατά. Ο Αντώνης του έκανε νόημα να πλησιάσει. Ο Εβραίος πλησίασε κι ο Αντώνης κράτησε το δικό του αγκωνάρι με το δεξιό και με τ' αριστερό σήκωσε το αγκωνάρι του Εβραίου. Όμως αυτό έγινε στη μέση της σκάλας. Έμενε ακόμα πολύ ανέβασμα. Ο Ες-Ες τους είδε και τους χώρισε. Διέταξε τον Εβραίο να τρέξει. Αυτός ανέβηκε λίγα σκαλοπάτια, ύστερα άφησε την πέτρα να πέσει και γονάτισε στο σκαλί. Ο Ες-Ες πλησίασε και του είπε να ανοίξει το στόμα. Ο Εβραίος άνοιξε το στόμα. Ο Ες-Ες έβγαλε το περίστροφο, το έχωσε στο στόμα του Εβραίου και πυροβόλησε. Ύστερα γύρισε προς τον Αντώνη και στύλωσε τα μάτια επάνω του. Ο Αντώνης τον κύτταξε άφοβα. Ύστερα πλησίασε τον νεκρό, φορτώθηκε και το δεύτερο αγκωνάρι και συνέχισε να ανεβαίνει την σκάλα...
Το ίδιο βράδυ το στρατόπεδο απ' άκρη σ' άκρη μίλαγε για τον Έλληνα τον Αντώνη. Τέτοια νέα αναταράζανε το Μαουτχάουζεν. Ήταν μια κρυφή διανομή ελευθερίας».
Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου, Μπέρτολτ Μπρέχτ
Ο φασισμός μπορεί να πολεμηθεί μονάχα σαν καπιταλισμός, σαν ο πιο αδιάντροπος, ο πιο αναιδής, ο πιο καταπιεστικός και ο πιο δόλιος καπιταλισμός. Πώς, λοιπόν, θα πει κανείς την αλήθεια για το φασισμό, που αντιστρατεύεται, αν δεν πει τίποτα ενάντια στον καπιταλισμό, που γεννάει το φασισμό; Τι πρακτικές επιπτώσεις θα έχει η κουτσουρεμένη αλήθεια του;
Όσοι είναι ενάντια στο φασισμό χωρίς να είναι ενάντια και στον καπιταλισμό, όσοι θρηνούν και οδύρονται για τη βαρβαρότητα, που πηγάζει από τη βαρβαρότητα, μοιάζουν με ανθρώπους, που θέλουν να φάνε τη μερίδα τους από το μοσχάρι, χωρίς όμως να σφαχτεί το μοσχάρι. Θέλουν να φάνε το μοσχάρι, αλλά να μη δουν το αίμα του. Και θα είναι ευχαριστημένοι, αν ο χασάπης πλύνει τα χέρια του πριν τους σερβίρει το κρέας. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι ενάντια στις σχέσεις ιδιοκτησίας, από τις οποίες γεννιέται η βαρβαρότητα, είναι μονάχα ενάντια στη βαρβαρότητα. Υψώνουν τη φωνή τους ενάντια στη βαρβαρότητα κι αυτό το κάνουν σε χώρες, όπου επικρατούν οι ίδιες σχέσεις ιδιοκτησίας, αλλά οι χασάπηδες νίπτουν τας χείρας τους προτού σερβίρουν το κρέας.
Αποσπασμα από τις «Πέντε δυσκολίες στο γράψιμο της αλήθειας» του Μπέρτολτ Μπρεχτ.
Θα ακούσουμε το «Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου», που κυκλοφόρησε στον δίσκο «Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ» το 1979.
«Αυτοί που αρπάνε το φαΐ απ' το τραπέζι,
κηρύχνουν τη λιτότητα.
Αυτοί που παίρνουν όλα τα δοσίματα,
ζητάνε θυσίες.
Οι χορτάτοι μιλάνε στους πεινασμένους,
για τις μεγάλες εποχές που θα 'ρθουν...»
Στίγμα / Πάνος Τζαβέλας
«Και μέσ` στα χιόνια, θησαυρούς
το άρπαγο μάτι βλέπει;
ξανθέ φονιά, τι σ` έφερε
σ` αυτήν εδώ τη στεππη;
Μέσα στη νύχτα, φονικό
ποιανού έστηνες καρτέρι;
Ποιος σ` έβλαψε τόσο μακριά;
Ποιόν ξέρεις; Ποιος σε ξέρει,
εδώ που χρόνια εμόχθησε
το εργατικό το χέρι να χτίσει την καλύβα του
και μια ζωή να φτιάσει;
Νυχτερινέ διαγουμιστή,
πως θες να σε δικάσει,
το χέρι αυτό που του γκρεμνάς,
ότι από χρονιά χτίζει;
Ποια καταδίκη στο φονιά
και στο φασίστα αξίζει; (...)».
Bella Ciao
Πρόκειται για ένα τραγούδι - θρύλο που έχει συντροφεύσει εκατοντάδες αγωνιστικές κινητοποιήσεις σε όλο τον κόσμο κι έχει γνωρίσει δεκάδες διασκευές σε πολλές γλώσσες.
Οι «ρίζες» του βρίσκονται στην κοιλάδα του Πάδου, στη Βόρεια Ιταλία στα τέλη του 19ου αιώνα. Ηταν ένα τραγούδι της δουλειάς για την αφόρητα επίπονη δουλειά των εποχιακών εργατριών (mondinas) στους ορυζώνες. Η πρώτη καταγεγραμμένη εκτέλεση του τραγουδιού χρονολογείται το 1906 και περιγράφοντας τις άθλιες συνθήκες εργασίας καταλήγει .. Αλλα θα έρθει η μέρα που όλοι εμείς θα δουλεύουμε στην Ελευθερία.
Το Bella Ciao έγινε ύμνος των Ιταλών παρτιζάνων κατά τη διάρκεια της Ιταλικής αντίστασης ενάντια τόσο στον φασιμό.
«Ένα πρωί ξύπνησα και βρήκα τον κατακτητή
Παρτιζάνε πάρε με μαζί σου
γιατί νοιώθω ότι θα πεθάνω.
Κι αν πεθάνω σαν αντάρτης θάψε με ψηλά στο βουνό
κάτω από τον ίσκιο ενός ωραίου λουλουδιού
κι εκείνοι που θα περνούν θα λένε τι όμορφο λουλούδι,
είναι το λουλούδι ενός παρτιζάνου που πέθανε για την ελευθερία».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου